In een cross-sectioneel Nederlands onderzoek vulden 2197 volwassen migrainepatiënten (met en zonder aura), geïncludeerd tussen 2008 en 2013, een online vragenlijst in. Als patiënten in de voorafgaande 3 maanden geen alcohol hadden gedronken, vroegen de onderzoekers hen naar de reden daarvoor. Wanneer de patiënten wel alcohol hadden gedronken, vroegen ze of alcohol een aanval had uitgelokt, welke soort drank dat had gedaan en hoeveel tijd er tussen de consumptie en de aanval zat. Voor de consumptie van rode wijn vroegen de onderzoekers de patiënten op een zespuntsschaal (0 = nooit tot 5 = altijd) aan te geven of deze na elke consumptie een aanval uitlokte.
In de voorafgaande 3 maanden hadden 1547 (70,4%) patiënten alcohol gedronken, van wie 35,6% alcohol als aanvalstrigger aanwees. Van de patiënten die geen alcohol hadden gedronken, was 25,8% gestopt met alcohol drinken omdat het een aanval uitlokte. De patiënten noemden rode wijn het meest als trigger (77,8%) en wodka het minst (8,5%). Slechts een kleine groep (8,8% van degenen bij wie rode wijn een trigger was) meldde echter dat een glas rode wijn élke keer een aanval triggerde. Ongeacht het type drank kwam de aanval in bijna 90% van de gevallen binnen 10 uur opzetten en bij een derde gebeurde dat binnen 3 uur.
De NHG-Standaard Hoofdpijn beschrijft alcohol als provocerende factor voor hoofdpijn, maar niet specifiek voor migraine. Alcohol lijkt niet een op zichzelf staande trigger voor een migraineaanval, omdat het drinken ervan niet consistent na élke consumptie een aanval uitlokt. Het blijft dus onduidelijk of er een verband is tussen alcohol en migraine.
Lees meer over het onderzoek: Alcoholic beverages as trigger factor and the effect on alcohol consumption behavior in patients with migraine.
Literatuur
- Onderwater GLJ, Van Oosterhout WPJ, Schoonman GG, Ferrari MD, Terwindt GM. Alcoholic beverages as trigger factor and the effect on alcohol consumption behavior in patients with migraine. Eur J Neurol 2018 Dec 18 [Epub ahead of print].
Reacties (2)
U interpreteert het artikel op een bijzondere en volgens mij zinloze wijze, voorbij gaand aan de inhoud. De onderzoekers hebben niet onderzocht of alcohol een op zich zelf staande trigger is voor alcohol.
Een definitie voor een trigger is dat het een mechanisme is, dat een proces in gang zet. Meestal ontstaat de trigger als er in een ander proces aan een vastgestelde voorwaarde wordt voldaan, zoals het overschrijden van een grenswaarde. Daarmee is per definitie een trigger nooit op zich zelf staand, hetgeen uw hoofdconclusie dus niet staaft.
Wat het artikel leert is dat alcohol als hoofdpijnveroorzaker (-met uitsluiting van der kater na alcoholgebruik) niet zo vaak voorkomt als gedacht. Slechts bij 8,8% leidt gebruik van alcohol altijd tot migraine en bij 35,6 % soms tot migraine (en dan m.n. rode wijn).
De conclusie van de auteurs zelf is: “Alcoholische dranken, vooral rode wijn, worden door migrainepatiënten erkend als een migraine-uitlokkende factor en hebben een aanzienlijk effect op het alcoholgebruik. De lage consistentie van provocatie suggereert dat alcoholische dranken die als een enkelvoudige trigger werken onvoldoende zijn en kunnen afhangen van een fluctuerende triggerdrempel.” Deze conclusie had u beter kunnen aanhouden.
Als alcohol bij 8,8% van de patiënten altijd migraine veroorzaakt, dan is er wel degelijk een relatie met alcohol. Uw conclusie dat ‘het onduidelijk is of er een verband tussen alcohol en migraine’ is daarmee onjuist (en ook dit is niet onderzocht).
Triggers zijn iets anders dan een oorzaak. Het besproken onderzoek met gebruik van een vragenlijst zegt niets over een oorzaak. Mogelijk zijn er migrainepatiënten die juist minder aanvallen hebben door regelmatig alcohol gebruik. Maar dat komt in een studie als deze nooit boven water.
Wat nodig is om uit te zoeken of een iets een oorzaak is etiologisch onderzoek. Dat is voor triggers bij hoofdpijn niet uitgevoerd. Echter patiënten weten vaak zeker, dat bij een specifieke trigger actief is. Dat is niet op individueel niveau en nooit gerandomiseerd aan te tonen. Met een vragenlijst onder patiënten kun je hooguit een statistische relatie onderzoeken, maar geen oorzaak.
Er zijn zelfs aanwijzingen dat sommige triggers twee kanten hebben; bij de een negatieve, die een hoofdpijnaanval oproept, en bij de andere een positieve, die een hoofdpijnaanval voorkomt.
Het evidence-based gehalte bij gebruik van triggers in de spreekkamer is bijzonder laag. Als je het gebruik van triggers met vermijden daarvan in een eerstelijnspopulatie vaak zou toepassen, bestaat de kans dat je net zoveel kwaad doet dan goed. Derhalve is het gebruik van triggers niet opgenomen in de NHG-Standaard Hoofdpijn (in een geselecteerde specialistenpopulatie kan dat anders liggen). De huidige opmerking in de NHG-richtlijn dat alcohol soms een provocerende factor is (de genoemde 8,8%) lijkt derhalve juist.
Wat echter een grotere omissie is in de richtlijn, is dat geneesmiddelen vaak, en dan met name bij ouderen, een provocerende factor zijn. Dat zou de volgende keer er beter in moeten.
- Login om te reageren
Beste Frans Dekker,
Allereerst bedankt voor uw reactie op mijn online journaaltje, die ik heb geschreven als samenvatting van het artikel van Onderwater et al. Ik waardeer uw kritische blik, vooral als eerste auteur van de NHG-Standaard Hoofdpijn, waarin kort alcohol als provocerende factor wordt omschreven.
Bij het schrijven van een nieuwsbericht in H&W is het van belang om het doel van een gepubliceerd onderzoek nader te omschrijven en daarbij de belangrijkste conclusies te vertalen in passende handvaten voor de Nederlandse praktiserende huisarts. Ik omschrijf het doel van het onderzoek in de introductie, zijnde het bekijken welke soort drank een migraine aanval uitlokt. Het doel van het onderzoek is inderdaad niet het evalueren of alcohol een op zichzelf staande trigger is voor hoofdpijn, maar wordt gedeeltelijk in de conclusie van het artikel omschreven.
Bedankt voor het nader toelichten van de definitie van een ‘trigger’. Wellicht zou een aanvulling, in mijn laatste alinea, dat alcohol als trigger mogelijk afhankelijk is van een bepaalde grenswaarde (zoals omschreven in de conclusie van het abstract én aan het einde van de discussie sectie in het artikel) een meer alomvattende conclusie zijn, zoals u zelf al in uw vierde alinea toelicht. Bij het schrijven van een nieuwsbericht ben ik helaas gebonden aan 290 woorden en moest ik keuzes maken.
Ondanks dat in bijna 10% van de patiënten alcohol altijd migraine veroorzaakt en een relatie hierbij waarschijnlijk lijkt, ben ik het met u eens dat mijn beschrijving over het verband tussen alcohol en migraine minder stellig opgeschreven had kunnen worden. Desondanks, zoals de auteurs ook beschrijven in de discussie sectie, is de relatie tussen alcohol en migraine nog steeds onduidelijk en wordt door de auteurs ook aanbevolen dit verder te onderzoeken middels een 3-staps-model (stap 1: hoofdpijn-trigger dagboek; stap 2: Ken de trigger toe aan verschillende gelegenheden om te kijken of ‘triggering’ consequent optreedt en stap 3: prospectief onderzoeken of gedragsveranderingen of alcohol consumptie invloed hebben op het vóórkomen van een aanval). Zolang dit nog niet onderzocht is blijft de (bewezen) relatie tussen alcohol en migraine nog onduidelijk.
Als (bijna afgestudeerd) huisarts en wetenschappelijk onderzoeker, weet ik als geen ander dat er gedegen onderzoek uitgevoerd moet zijn, wil men aan een gevolg, klacht, ziekte of aandoening een bepaalde onderliggende oorzaak ‘hard’ kunnen aanwijzen. Ook weet ik dat voor sommige onderzoeksvragen, je als onderzoeker bepaalde studie designs met de beste evidence level niet uit kan voeren, bijvoorbeeld vanwege ethische of pragmatische overwegingen dan wel beperkingen. Als onderzoeker pas je dan de meest passende studie toe op de onderzoeksvraag: al is dit met een vragenlijst, waarbij een relatie tussen alcohol en migraine waarschijnlijker wordt, maar niet hard aangetoond. Dergelijke onderzoeken kunnen naar mijn mening een mooie opzet en basis vormen voor suggesties voor vervolgonderzoek.
Als arts ervaar ik, ondanks mijn wetenschappelijke achtergrond, dat bepaalde conclusies dan wel aanbevelingen uit de literatuur of richtlijn, zeker niet altijd passend zijn voor iedere patiënt die je ziet op je spreekuur. Ik geloof in de individuele (unieke) patiënt, waarbij soms een advies uit een gestandaardiseerde protocol of richtlijn (hoe ‘hard’ deze ook onderlegd is met onderzoek met de ‘highest level of evidence’) niet altijd passend is. Beleid op maat is daarbij van belang: shared decision making, waarbij de ervaring, gedachtegang en de wens (hulpvraag) van de patiënt een belangrijke wegende factor is in de keuzes van het te volgen beleid. Het daarbij oriënteren naar de eigen gedachten en ideeën van de patiënt over wat mogelijke oorzaken, dan wel uitlokkende factoren kunnen zijn voor diens klacht, lijkt mij toch relevant om een beeld te krijgen van eventuele relaties tussen factoren (alcohol e.d.) en klachten (hoofdpijn e.d.).
Ik ben het met u eens dat geneesmiddelen als uitlokkende factor een onderbelicht onderwerp is: misschien een idee voor een update van de huidige NHG-standaard Hoofdpijn?
Met vriendelijke groet,
Adinda Mailuhu, aios en onderzoeker, Erasmus MC
- Login om te reageren
