Beperkt effect antipsychotica tegen agitatie en psychotische verschijnselen bij dementie

Ongeveer 90% van de patiënten met dementie ervaart agitatie, psychotische verschijnselen of andere neuropsychiatrische symptomen zoals apathie. Vooral agitatie (vocale of motorische onrust met of zonder agressie) en psychotische verschijnselen (wanen of hallucinaties) worden vaak behandeld met medicatie. Hiervoor worden zowel typische antipsychotica (haldol) als atypische antipsychotica (risperidon, olanzapine, quetiapine) gebruikt. De auteurs bekeken in hoeverre deze medicijnen effect hebben. Zij includeerden 24 onderzoeken (6090 patiënten) waarin de werking en bijwerkingen van antipsychotica werd vergeleken met placebo. 

Voor agitatie bleek het behandeleffect van typische antipsychotica beperkt en erg onzeker (gestandaardiseerd gemiddeld verschil (GGV) ‐0,36; 95%-BI ‐0,57 tot ‐0,15; zeer lage bewijskracht). Ook het effect van atypische antipsychotica bleek beperkt (GGV ‐0,21; BI ‐0,30 tot -0,12; matige bewijskracht). 

Voor psychotische verschijnselen was het behandeleffect van typische antipsychotica eveneens beperkt (GGV ‐0,29; BI ‐0,55 tot ‐0,03; lage bewijskracht). En ook atypische antipsychotica bleken nauwelijks effect te hebben (GGV ‐0,11; BI ‐0,18 tot ‐0,03; matige bewijskracht). Beide typen medicatie gaven wel een verhoogd risico op bijwerkingen zoals slaperigheid (relatief risico (RR) typische en atypische antipsychotica respectievelijk 2,62 en 1,93) en extrapiramidale symptomen (RR respectievelijk 2,26 en 1,39).  

De auteurs benoemen dat de onderzochte neuropsychiatrische klachten over het algemeen ook in de placebogroepen een gunstig natuurlijk beloop hadden. Ze adviseren daarom de voor- en nadelen van medicatie zorgvuldig te bespreken en af te wegen. Dit sluit aan bij de aanbeveling in de NHG-Standaard Dementie om medicamenteuze interventie alleen te overwegen als de lijdensdruk of het gevaar onvoldoende vermindert met niet-medicamenteuze interventies. In tegenstelling tot de NHG-Standaard doet de Verenso-richtlijn Probleemgedrag bij mensen met dementie wel een uitspraak over voorkeursmiddelen. Deze richtlijn adviseert zowel voor agitatie als voor psychotische verschijnselen haloperidol als eerste keus en risperidon als tweede keus. Op basis van deze nieuwe review moeten eerste en tweede keus voor medicamenteuze behandeling van agitatie wellicht worden omgedraaid.