Collectief dokteren

Annemarie Mol, medisch filosoof en hoogleraar politieke filosofie, maakt zich zorgen over de gezondheidszorg. Ze laat ons in haar boek zien hoe de praktijk van het goede zorgen in gevaar komt door het huidige ideaal van ‘zelf kiezen’. Ze doet dat door de manieren van denken en doen die bij het goede zorgen horen te vergelijken met die van het zelf kiezen en de logica achter beide te zoeken. Daarvoor is ze de studeerkamer uitgegaan om een ‘casus’ te onderzoeken: de behandeling van en het leven met diabetes. Ze heeft diabetesspreekuren bijgewoond, teksten over diabetes geanalyseerd en hulpverleners en patiënten gevraagd naar hun belevenissen. Dit materiaal heeft ze bewerkt om een nieuw perspectief voor de zorg te bieden: de logica van het zorgen. Het ideaal van het zelf kiezen komt op allerlei manieren tot uiting. Mol beschrijft er vier: de zorg vanuit het perspectief van de markt: de patiënt wordt klant; de zorg vanuit het perspectief van de liberaal-democratische staatsvorm: de patiënt wordt burger; de invulling van de rol van de professional, die zich beperkt tot het verschaffen van informatie; en de verhouding tussen individu en collectief, die versimpeld is tot een optelsom van vergelijkbare individuen. Deze onderwerpen behandelt Mol ieder in een apart hoofdstuk, waarbij ze steeds weer de praktijk van het zorgen afzet tegen de logica van het kiezen en daarmee de logica van het zorgen articuleert. In deze tijden van vermarkting van de huisartsgeneeskundige zorg sprak het hoofdstuk over zorg als markt mij in het bijzonder aan (hoofdstuk 2). Het is ondoenlijk om een samenvatting van het hele boek te geven, daarom ga ik nader in op dit hoofdstuk. Zo belicht ik niet alleen een deel van de inhoud van het boek, maar ook de werkwijze van Mol. In termen van de markt kopen patiënten zorg, en dient de zorg zich op de vraag van de patiënt te richten. Dit impliceert dat zorg een afgebakend product is dat je tegen een bepaalde prijs kan verhandelen. Mol laat zien dat het bij zorgen juist gaat om een proces waarin verschillende deelnemers (patiënt, familielid, hulpverleners) samen verbetering willen. Geen transactie, maar interactie. Als je een product op de markt brengt, moet je de doelgroep definiëren, bijvoorbeeld de sportieve diabeet voor een ‘snelle’ bloedsuikermeter. Dergelijke doelgroepdefinities zijn grofmazig. In de zorg moet men juist voor ieder individu zoeken naar de beste vorm van zorg. In de markt verdwijnen doelgroepen als er niets aan ze te verkopen valt. De zorg geeft daarentegen nooit op. De markt verleidt mensen producten te kopen door hun verlangen aan te spreken en succes te tonen. In de spreekkamer wordt het verstand aangesproken en zijn teleurstellingen schering en inslag. De markt verkoopt geen nee, het aanbod is grenzeloos. De zorg doet dat wel: die stopt met een behandeling als er geen heil meer van te verwachten valt. De term klant, ten slotte, verwijst naar iets positiefs. Mooie koopwaar, waar je in vrijheid uit kunt kiezen. Bij patiëntzijn draait het om ziekte, om iets wat je overkomen is. Dat betekent niet dat je passief bent, integendeel, je doet er alles aan om het beste van je leven te maken in de wetenschap dat de uitkomst onzeker is. Annemarie Mol heeft op het goede moment een belangrijk boek geschreven. Juist nu de vermarkting van de huisartsgeneeskunde vorm begint te krijgen, laat ze ons zien waar we ons door moeten laten inspireren. Aan ons de taak om te blijven zoeken naar aanpassingen om de praktijk van het goede zorgen te behouden en te verbeteren. Mols boek kan ons daarbij helpen. Haar aanpak – uitgaan van een concrete zorgpraktijk –, haar analyses – wat heeft iemand nodig om te kunnen leven met een ziekte – én haar hart voor de zorg, sluiten goed aan bij de huisartsgeneeskundige zorgpraktijk. Wat niet wil zeggen dat het boek een feest der herkenning is, daar is het bij tijd en wijle te filosofisch voor. Ook is het niet altijd makkelijk leesbaar, maar dat is juist goed. Het dwingt je om na te denken over de gevolgen van allerlei ontwikkelingen, wat daar goed en niet goed aan is, en wat je daarmee zou willen. Een aanrader dus voor iedere praktiserende huisarts die zich wil verdiepen in de zorg. Maar ook voor wetenschappers en beleidsmakers is het de moeite waard. Mol betrekt hun praktijken in haar analyses, laat zien wat deze betekenen voor de zorg en hoe het, in de termen van goede zorg, anders kan. Warm aanbevolen dus! Anneke Kramer