GHB maakt meer kapot dan je lief is

Niet-pluisgevoel en drugsgebruik

Het niet-pluisgevoel van de huisarts in deze casus was terecht. Bij (onder andere) slaapstoornissen en angstklachten zoals in de casus moet de huisarts (of de praktijkondersteuner-ggz) aan een relatie met drugsgebruik denken.1 Maar ook wanneer er sprake is van onverklaarde hypertensie kan het zinvol zijn om in de anamnese drugsgebruik te exploreren.

GHB-gebruik in Nederland

In de jaren zestig van de vorige eeuw werd GHB geïntroduceerd als slaapmiddel en anestheticum, maar het bleek lastig te doseren en gaf bijwerkingen (onder andere epileptische aanvallen).2 Sinds de jaren negentig gebruiken mensen het in Nederland steeds vaker als recreatieve drug.3 In 2017 hebben ruim 200.000 volwassen Nederlanders ooit GHB gebruikt.4 Het actuele gebruik ligt het hoogst onder 25- tot 29-jarigen. In 2016 gebruikten hoogopgeleiden het middel vaker dan middelbaar- en laagopgeleiden (respectievelijk 0,7, 0,2 en 0,3%).4 GHB-gebruik komt meer voor in grote steden dan elders, maar er zijn ook enkele ‘brandhaarden’ op het platteland beschreven.45 Globaal zien we dat GHB in verstedelijkte gebieden voornamelijk recreatief gebruikt wordt (in het uitgaansleven) en dat het gebruik op het platteland meer ingebed is in ‘straatculturen’.6 Het aantal GHB-intoxicaties is in de Randstad echter lager (11% van het totaal van intoxicaties in 2017) dan daarbuiten (25%).5 We beschikken niet over gegevens van huisartsenposten over incidenten die met GHB samenhangen. Bij ambulancediensten waren in 2017 bijna twee van de vijf intoxicaties gerelateerd aan GHB-misbruik. Bij ruim een kwart daarvan was GHB de enige gebruikte drug.4 Het aantal cliënten in de verslavingszorg met een primair GHB-probleem steeg van zestig in 2007 naar ruim achthonderd in 2015.34 In 2014 is onderzoek gedaan naar GHB-gebruikers die in aanraking kwamen met de politie. De onderzoekers beschreven vier groepen: straatjongeren, uitgaanders, thuisgebruikers en ‘klassieke’ verslaafden (dak- en thuislozen met polydruggebruik, vaak in combinatie met psychiatrische problematiek).6

Hoe werkt GHB en wat zijn mogelijke gevaren?

GHB komt in een zeer kleine hoeveelheid van nature in het lichaam voor en is betrokken bij de signaaloverdracht in de hersenen. Als drug valt het onder de (party)drugs met een hoog verslavingspotentieel. Een half tot een uur na inname wordt de maximale bloedconcentratie bereikt.47 Gebruikers voelen meer zelfvertrouwen, vergeten problemen, voelen zich meer ontspannen en socialer, en ervaren een verhoogd libido.5 Bij een lage dosis overheersen versterkte sensuele gevoelens, een euforisch gevoel en afname van angst en spanning. Bij hogere concentraties in het bloed neemt het dempende effect toe en wordt de gebruiker slaperiger.389 Bij incidenteel gebruik en milde intoxicatie met een lichte roes en/of ontremd gedrag zullen gebruikers zich niet snel met klachten bij de huisarts melden. Een overdosis kan een coma veroorzaken. Een probleem is dat het middel een smalle werkingsbreedte heeft.310 De opname is ook niet rechtlijnig: een tweemaal hogere dosisinname geeft een ruim drie en een half keer zo hoge concentratie in het bloed.3 Een ‘juiste’ hoeveelheid nemen is daardoor lastig.

Zelfs eenmalig gebruik van GHB kan leiden tot intoxicaties met coma

Veel gebruikers beschouwen ‘out gaan’, het in coma raken door een overdosis, als onschadelijk. GHB-geïnduceerde coma’s lijken echter wel degelijk nadelige effecten te hebben op het geheugen.11 Bij een ernstige intoxicatie waarbij de patiënt in coma is geraakt door een overdosis GHB geldt hetzelfde medische beleid als bij elke andere patiënt die buiten bewustzijn is geraakt: de ABCDE-methodiek toepassen en de patiënt in stabiele zijligging leggen. Daarna is een bewaakte opname op een intensivecareafdeling noodzakelijk.12

Onttrekkingsverschijnselen en de behandeling daarvan

De huisarts moet erop bedacht zijn dat incidenteel gebruik al binnen enkele weken met dagelijks gebruik kan leiden tot afhankelijkheid. Om onthoudingsverschijnselen tegen te gaan zal de patiënt frequent blijven gebruiken.4 Wanneer de patiënt acuut stopt met chronisch GHB-gebruik kan, afhankelijk van de ernst van de verslaving, binnen een tot acht uur een onttrekkingsbeeld ontstaan met onder andere tremor, slapeloosheid, milde angst en onrust tot ernstige agitatie, tachycardie, hypertensie, spiersamentrekkingen en delier met hallucinaties.101314 Ook detoxificatie van GHB kan onvoorspelbaar verlopen, de onthoudingsverschijnselen kunnen vijf tot vijftien dagen aanhouden.15

Eerste hulp bij GHB-onttrekking bestaat uit hoge doses diazepam (of andere benzodiazepines).1215 Ambulante detoxificatie door de huisarts is niet aan te raden. Bij het afkicken van GHB bestaan de genoemde somatische risico’s, waardoor afkicken ook niet bij iedere reguliere ggz-instelling mogelijk is. Afkickklinieken maken gebruik van farmaceutische GHB (f-GHB).16 Bij klinische detoxificatie wordt het aantal milliliter ‘straatsterkte’ GHB omgerekend in deze meer verdunde f-GHB en vervolgens in kleine dosisstappen afgebouwd over een periode van een tot drie weken, afhankelijk van de thuis gebruikte hoeveelheid.15 De patiënt krijgt tot achtmaal per dag een dosis en wordt regelmatig gecontroleerd op ontwenningsverschijnselen.

Uit Nijmeegs onderzoek is bekend dat 71% van alle afgekickte patiënten binnen drie maanden opnieuw in behandeling was.15 Het is belangrijk om alert te zijn op terugval – GHB-verslaving is hardnekkig.