Voortijdig afgebroken onderzoek en voorbarige conclusies

Regelmatig beëindigen onderzoekers of begeleidingscommissies een onderzoek voortijdig omdat de voordelen van de ‘nieuwe’ interventie zo groot zijn dat het niet ethisch is om het middel aan de controlegroep te onthouden. Het klinkt logisch om een onderzoek te beëindigen als de meerwaarde van het nieuwe middel al halverwege het onderzoek duidelijk wordt. Maar is het ook verantwoord? Een grote groep onderzoekers publiceerde onlangs een systematische review waarin ze zijn nagegaan hoe vaak onderzoeken voortijdig gestopt worden. Ze waren vooral benieuwd naar de kwaliteit van de verslaglegging van deze onderzoeken. Alle grote tijdschriften zeggen zich te houden aan de CONSORT-richtlijnen voor verslaglegging van RCT’s. Hierin staat dat auteurs (1) vooraf bepaalde steekproefgrootte, (2) afspraken over interim-analyses, (3) regels voor het voortijdig beëindigen van onderzoek en (4) aangepaste schattingen voor de interim-resultaten dienen te vermelden. De reviewers vonden 143 voortijdig afgebroken RCT’s, die voor het merendeel in de topbladen, zoals de Lancet, de BMJ en de New England Journal of Medicine, waren gepubliceerd. Het fenomeen lijkt de laatste 15 jaar te zijn toegenomen. Slechts 8 van de 143 artikelen voldeden volledig aan de CONSORT-richtlijnen. Nog niet de helft van de artikelen voldeden aan de eerste 3 criteria. Bij de helft van de onderzoeken waarbij een financier werd vermeld, betrof het een commerciële instelling, meestal een farmaceutisch bedrijf. Gemiddeld werden de onderzoeken afgebroken toen ruim 60% van de steekproefgrootte was bereikt. De follow-up duurde gemiddeld 13 maanden. Opvallend was dat de grootte van het positieve effect van het nieuwe middel toenam naarmate de te voorkomen uitkomsten, bijvoorbeeld een myocardinfarct, zeldzamer waren. Ook wanneer het te verwachten effect van het nieuwe middel veel groter was dan de onderzoekers op basis van eerder onderzoek konden verwachten, leidde die bevinding lang niet altijd tot matiging van het enthousiasme over dit resultaat. Het publicitaire effect van voortijdig afgebroken onderzoek is groot. Het leidt vaak eerder dan de resultaten van ander onderzoek tot verandering van voorschrijfbeleid. Niet zelden moeten de aanvankelijk hoge verwachtingen over het nieuwe middel weer drastisch naar beneden worden bijgesteld, omdat het effect veel minder groot is of ernstige bijwerkingen zich pas later manifesteren. De auteurs van de review concluderen dat een gezond scepticisme op zijn plaats is bij het interpreteren van de positieve resultaten van voortijdig afgebroken onderzoek. (HvdH)