Wel of geen griepprik?

Inleiding

Allochtonen maken in het algemeen relatief weinig gebruik van preventieprogramma's. 123 Uit een recent onderzoek blijkt dat Turkse, Marokkaanse en Surinaamse 55-plussers die in aanmerking komen voor griepvaccinatie, even vaak gevaccineerd zijn als hun autochtone leeftijdgenoten. 4 Niet bekend is of bij allochtone ouderen dezelfde redenen een rol spelen om zich niet te laten vaccineren als bij autochtone ouderen. Om hier meer inzicht in te krijgen, onderzochten wij de redenen van non-compliantie met influenzavaccinatie bij allochtone en autochtone ouderen. We gingen na of allochtone ouderen van autochtone ouderen verschillen in:

• redenen waarom zij niet gevaccineerd zijn;
• kennis van influenzavaccinatie en van de mogelijkheid zich elk jaar gratis tegen influenza te laten vaccineren;
• attitude tegenover influenza en influenzavaccinatie.

Methode

We namen face-to-face interviews af bij Turkse, Marokkaanse, Surinaamse en Nederlandse 55-plussers die volgens het oordeel van hun huisarts – omdat ze een chronische aandoening hadden óf ouder dan 65 jaar waren – tijdens de vaccinatiecampagne van 1998 voor een griepprik in aanmerking kwamen, maar toch niet gevaccineerd waren. De interviews werden in zomer en najaar van 1999 afgenomen in het kader van een onderzoek naar het bereik van influenzavaccinatie onder allochtone ouderen. 4 In dat onderzoek werd gebruikgemaakt van de griepvaccinatiegegevens uit zestien huisartsenpraktijken. Alle praktijken waren gevestigd in postcodegebieden waarin 35% of meer allochtonen wonen. Van alle risicopatiënten van 55 jaar en ouder die in 1998 voor de griepprik in aanmerking kwamen, stelden de huisarts of de assistente de etniciteit vast op basis van hun kennis. Onderscheiden werden: Turken, Marokkanen, Surinamers, andere allochtonen en autochtone Nederlanders. De risicopatiënten die volgens de gegevens van de huisarts tijdens de campagne niet gevaccineerd waren, kwamen met uitzondering van de groep ‘anders allochtoon’ in aanmerking voor een interview. Uiteindelijk zijn interviews met 8 Turkse, 12 Marokkaanse, 18 Surinaamse en 38 Nederlandse ouderen gehouden. De responspercentages bij de allochtone groepen waren laag: gemiddeld 27% tegen 49% bij de Nederlanders. De non-respondenten konden worden onderscheiden in een groep die na herhaalde pogingen (maximaal vijf) niet thuis werd getroffen en een groep die wél thuis werd getroffen, maar niet bereid bleek deel te nemen aan het onderzoek. De hoge uitval werd niet zozeer veroorzaakt doordat allochtonen medewerking aan het onderzoek weigerden – het percentage weigeringen was zelfs lager dan bij de Nederlanders – als wel doordat veel allochtonen niet konden worden bereikt. Uit informatie van de buren bleek dan regelmatig dat zij in het land van herkomst verbleven. Alle patiënten werden benaderd door interviewers van de eigen etnische achtergrond met behulp van een gestructureerde vragenlijst.

Resultaten

Redenen om zich niet te laten vaccineren

Aan de respondenten werd gevraagd wat de belangrijkste reden was dat zij niet gevaccineerd waren. Allochtone ouderen noemden voornamelijk organisatorische redenen ( tabel 1). De meest genoemde reden door Turken en Marokkanen was dat ze geen uitnodiging gehad hadden. Daarnaast werd genoemd dat zij de uitnodiging niet begrepen hadden, vergeten waren of elders waren tijdens de vaccinatiecampagne. Dergelijke redenen werden vrijwel niet aangegeven door autochtone ouderen. Surinaamse respondenten gaven naast organisatorische redenen vaak aan dat ze nooit griep hadden. Ook door autochtone ouderen werd dit relatief vaak genoemd, maar voor hen betroffen de belangrijkste redenen de griepvaccinatie zelf: ruim één op de drie autochtone ouderen noemde (angst voor) bijwerkingen van de griepprik of een vermeende onvoldoende bescherming van de prik tegen griep.

Kennis over en ervaring met de griepprik

Bijna alle ouderen wisten van het bestaan van de jaarlijkse griepprik. Desondanks waren vooral allochtone ouderen minder goed geïnformeerd over de kosten ervan: (ruim) de helft van de Turkse (vijf ouderen) en Marokkaanse (zes ouderen) en één op de drie Surinaamse respondenten (zes ouderen) wist niet dat de prik gratis is voor alle 65-plussers en voor mensen met bepaalde aandoeningen. Dit was het geval bij bijna één op de zes autochtone 55-plussers (6 ouderen). Een aantal respondenten gaf aan ooit een griepprik te hebben gehad. Dit was vaker het geval bij Surinaamse en autochtone ouderen (8 Surinaamse en 22 autochtone respondenten) dan bij Turkse en Marokkaanse ouderen (3 Turkse en 4 Marokkaanse respondenten). Een deel van deze 55-plussers, vooral de autochtone (16 ouderen), zei last te hebben gehad van bijwerkingen van de prik waarbij met name een pijnlijke en stijve arm, koorts en een grieperig gevoel werden genoemd. Allochtone ouderen gaven minder vaak aan last te hebben gehad van de griepprik (slechts één Turkse en twee Surinaamse respondenten). Ruim de helft van de autochtone ouderen was niet van plan om in het komende campagnejaar een prik te gaan halen (26 respondenten). Allochtone ouderen meldden vaker zeker van plan te zijn om zich tijdens de komende campagne te laten vaccineren, als ze een oproep van de huisarts zouden krijgen (zes Turkse, zes Marokkaanse en acht Surinaamse respondenten).

Attitude tegenover de griep(prik)

Tijdens de interviews werd aan de ouderen een aantal uitspraken over de griep en griepprik voorgelezen. In tabel 2 staat het aantal ouderen vermeld dat het met deze uitspraken ‘eens’ was. Hieruit blijkt dat allochtone ouderen vaker dan autochtone ouderen van mening waren dat zij nogal vatbaar zijn voor griep en dat de complicaties van griep voor hen gevaarlijk kunnen zijn. Allochtone ouderen vonden ook vaker dat zij zich geen griep konden permitteren en spraken vaker vertrouwen in de griepprik uit dan autochtonen: ze meenden vaker dan de autochtone ouderen dat de griepprik goed tegen griep beschermt. Autochtone ouderen waren het vaakst van mening dat men van de griepprik nog zieker wordt dan van de griep zelf. Ook ruim de helft van de Surinamers was deze mening toegedaan.

Beschouwing

Aangezien een relatief kleine groep Turken en Marokkanen werd geïnterviewd, zijn generaliseerbare uitspraken op basis van dit onderzoek niet mogelijk. Echter, de omvang van de verschillen en het feit dat hetzelfde antwoordpatroon terugkomt bij de Turkse, Marokkaanse, en in mindere mate bij de Surinaamse groep, geeft vertrouwen in de resultaten. Het is opvallend dat de redenen waarom allochtone ouderen in ons onderzoek niet gevaccineerd waren, vooral van organisatorische aard zijn, terwijl het bij autochtone ouderen vooral ging om een negatieve attitude tegenover de griepprik. Bij de laatste groep zijn het vooral angst voor bijwerkingen van de griepprik en een gebrek aan vertrouwen in de werking van de griepprik die de doorslag gaven om zich niet te laten vaccineren. De meerderheid van de allochtone ouderen gaf dan ook aan zich in de toekomst wel te laten vaccineren tegen griep, terwijl autochtone ouderen juist vaker aangaven zich ook het komende jaar niet te laten vaccineren. Het lijkt er dan ook op dat het bij allochtonen vaak geen bewuste keuze was om niet gevaccineerd te zijn, terwijl dit voor autochtonen vaak wel het geval was.

Het is bekend dat cultureel bepaalde opvattingen over ziekte en gezondheid een rol spelen bij het gebruik van gezondheidszorgvoorzieningen. 567 Ook werd verondersteld dat culturele verschillen een rol spelen in de non-compliantie van allochtonen met preventieve verrichtingen: zo is de deelname aan borstkankerscreening door allochtone vrouwen zeer laag. 1 Allochtone ouderen zijn echter even vaak gevaccineerd tegen griep als autochtone ouderen. 4 Dit wijst erop dat de aard van de preventieve verrichtingen bij compliantie van belang is. Terwijl borstkankerscreening voor sommige allochtone vrouwen een ‘gevoelig onderwerp’ kan zijn, bevat het halen van een griepprik in de vertrouwde huisartsenpraktijk zo'n gevoeligheid niet. De allochtone ouderen in dit onderzoek beschouwden de griep duidelijk ook als een ernstiger ziekte dan de autochtone ouderen en waren er meer van overtuigd dat de complicaties voor hen gevaarlijk kunnen zijn. In dit geval blijken cultureel bepaalde opvattingen juist tot een hoge compliantie van allochtone patiënten te leiden. Het lijkt op basis hiervan dat er bij allochtone ouderen nog winst te behalen is in de vaccinatiegraad. Het is van belang de positieve houding die er op dit moment bij allochtonen over de griepprik bestaat te bevestigen en praktische barrières weg te nemen. Met een persoonlijke oproep én herinnering, liefst in de eigen taal, valt mogelijk nog meer te bereiken. Het toedienen van de prik als de allochtonen toch in de huisartspraktijk verschijnen, kan ook helpen. Het overtuigen van het nut van de prik is in het algemeen minder van belang dan bij autochtonen.