Incidentie van seksuele functieproblemen

Uit recent onderzoek blijkt dat seksuele functieproblemen veelvuldig voorkomen onder de Nederlandse bevolking.1 In totaal heeft 19% van de mannen en 27% van de vrouwen een of meer seksuele functieproblemen. Een voortijdig orgasme bij mannen komt het meest voor (10%), gevolgd door erectieproblemen (8%) en problemen met de subjectieve seksuele opwinding (5%). Bij vrouwen zijn lubricatieproblemen de meest voorkomende klacht (12%), gevolgd door orgasmeproblemen (11%) en problemen met de subjectieve seksuele opwinding (10%). Van de mensen met een seksueel functieprobleem heeft 39% van de mannen en 46% van de vrouwen twee of meer seksuele functieproblemen. Voor het behandelen van deze problemen neemt de huisarts – als behandelaar en verwijzer – een belangrijke plaats in. De meeste problemen zijn in de huisartsenpraktijk goed te behandelen, mits ze niet te complex zijn.234 Uit onderzoek kwam naar voren dat weliswaar ruim 85% van de mannen met een erectieprobleem behoefte had aan hulp, maar dat slechts 10% ook daadwerkelijk hulp had gezocht.2 Grootschalige onderzoeken naar de incidentie van seksuele functieproblemen in de huisartsenpraktijk zijn schaars. Aansluiting bij een bestaande morbiditeitsregistratie biedt de mogelijkheid om nieuwe gegevens te verzamelen over de incidentie van seksuele functieproblemen in de huisartsenpraktijk – en over het huisartsgeneeskundig handelen daarbij. Om die reden heeft vanaf 2003 binnen de Continue Morbiditeits Registratie (CMR) Peilstations van het NIVEL een dataverzameling met betrekking tot seksuele problemen plaatsgevonden.

Van 2003 tot 2008 waren bij de CMR Peilstations tussen 39 en 46 huisartsenpraktijken aangesloten. De patiëntenpopulatie van deze huisartsenpraktijken varieerde gedurende deze periode van 134.000 tot 145.000 mensen. Deze groep patiënten vertegenwoordigt ongeveer 0,8% van de Nederlandse bevolking en is representatief wat betreft geografische spreiding en bevolkinsdichtheid.5 De huisartsen die deelnemen aan de CMR Peilstations registreren wekelijks via het Elektronisch Medisch dossier (EMD) een beperkt aantal gezondheidsproblemen en verrichtingen. Bij een aantal gezondheidsproblemen en verrichtingen krijgt de huisarts daarnaast het verzoek een aanvullende vragenlijst in te vullen. Van 2003 tot 2008 vroegen wij de huisartsen die deelnamen aan de CMR Peilstations om wekelijks melding te maken van alle consulten waarbij sprake was van een seksueel functieprobleem en om de aanvullende vragenlijst in te vullen. Zo’n probleem werd aan de hand van de Codering Seksuele Problemen van het Landelijk Overleg van Poliklinieken Seksuologie vermeld.6 Verder konden de huisartsen – naast het hoofdprobleem – maximaal nog vier andere seksuele functieproblemen vermelden. Op een aanvullende vragenlijst vermeldden de artsen ook de etniciteit van de patiënt (diens geboorteland en dat van zijn vader en moeder) en het geslacht van diens eventuele partner. De vragenlijst bevatte verder een aantal vragen over het huisartsgeneeskundig handelen: of het functieprobleem, voor zover de arts kon nagaan, samenhing met andere psychische en/of lichamelijke problemen; het hoeveelste consult het was waarin het functieprobleem aan de orde kwam; welke verrichtingen tijdens het consult hadden plaatsgevonden; of de arts een afspraak had gemaakt voor een vervolgconsult en of hij de patiënt had verwezen (en zo ja, naar welke hulpverlener).

We rapporteren hier het aantal patiënten dat in de periode 2003-2008 voor het eerst met een seksueel functieprobleem naar de huisarts is gegaan, per 100.000 ingeschreven patiënten – oftewel de incidentie van deze problemen. De verschillen in incidenties tussen de jaren hebben we getoetst met behulp van ANOVA en Post Hoc Multiple Comparison (Bonferronitest). Voor het vergelijken van percentages is gebruikgemaakt van de chi-kwadraattoets. Daarnaast hebben we ook gekeken naar de effectgrootte Cramers V of Phi.

Gedurende de onderzochte periode (2003-2008) is er geen duidelijk stijgende of dalende trend zichtbaar in het raadplegen van de huisarts voor seksuele functieproblemen. Aanzienlijk meer mannen dan vrouwen bezoeken de huisarts met deze problemen, waarbij het merendeel van de mannen een erectieprobleem heeft. Vrouwen komen meestal in verband met pijn bij het vrijen en/of een verminderd seksueel verlangen. Het is zeer waarschijnlijk dat de huidige farmacologische behandelmethoden leiden tot een stijging van het aantal mannen dat op zoek gaat naar hulp; mannen met erectieproblemen verlaten de praktijk meestal met een recept voor PDE-5-remmers. Deze bevindingen zijn consistent met andere Nederlandse onderzoeken, waarbij artsen relatief vaak medicatie voorschreven voor erectieproblemen.78 Vrouwen raadplegen daarentegen opvallend genoeg de huisarts voor seksuele functieproblemen die relatief weinig voorkomen onder de Nederlandse bevolking (in dit onderzoek dyspareunie en een verminderd seksueel verlangen). Voor lubricatie- en orgasmeproblemen, en problemen met de subjectieve seksuele opwinding consulteren zij de huisarts relatief minder vaak.

Tegenwoordig erkent men dat huisartsen de meeste enkelvoudige seksuele problemen zelf moet kunnen behandelen.9 Het aantal patiënten dat in ons onderzoek een vervolgconsult krijgt (55%) wijst ook in deze richting. Anderzijds blijkt dat huisartsen bij multifactoriële problematiek geregeld verwijzen naar de tweede lijn (in de meeste gevallen een gynaecoloog). De huisarts besluit dus zelf veelal dat er meer kennis nodig is om seksuele functieproblemen te behandelen bij vrouwen. In dit onderzoek gaat het dan meestal om vrouwen met seksuele pijnproblemen, die daarnaast ook nog andere seksuele en comorbide problemen hebben. Huisartsen verwijzen echter relatief weinig naar seksuologen. Vergeleken met gynaecologen zijn officieel geregistreerde seksuologen beter geschoold in het afnemen van een seksuele anamnese en het beoordelen van seksuele problemen binnen een biopsychosociaal kader. Gezien het geringe aantal verwijzingen naar de seksuoloog is het raadzaam dat huisartsen beter geïnformeerd worden over de verwijzingsmogelijkheden binnen het seksuologische veld. Hier ligt ook een taak voor de Huisarts Adviesgroep Seksuele Gezondheid (SeksHAG) van het NHG.

Het aantal patiënten dat de huisarts voor een seksueel functieprobleem bezoekt bleef in de onderzochte periode constant. Meer mannen dan vrouwen raadplegen hiervoor de huisarts. Bij het merendeel van de mannen betreft het een erectieprobleem. De huisarts behandelt seksuele functieproblemen vaker zelf, bij complexere vragen verwijst hij frequent. Van doorverwijzing naar de seksuoloog is nog relatief weinig sprake. We bevelen huisartsen aan om dat vaker te overwegen.

De auteurs bedanken alle huisartsen die gedurende 2003-2008 in het kader van de Continue Morbiditeits Registratie Peilstations Nederland hebben deelgenomen aan de registratie van de rubriek ‘seksuele problemen en seksueel geweld’.