Kenmerkende beroepsactiviteiten: geen toetsmiddel, wel een leermiddel

Medische vervolgopleidingen moeten aiossen opleiden tot medisch specialisten. Ze hebben er dan veel baat bij wanneer ze tijdens de opleiding de kans krijgen om zelfstandig patiëntenzorg te verlenen. Dat vraagt van alle partijen vertrouwen.19 Helaas krijgen aiossen in verschillende medische vervolgopleidingen om organisatorische of financiële redenen nog steeds niet de gelegenheid om daadwerkelijk zelfstandig voor patiënten te zorgen.51012 Om daar iets aan te veranderen hebben verschillende medische vervolgopleidingen de Entrustable Professional Activities (EPA’s) geïntroduceerd.1315 In het proefschrift van Linda Bonnie A closer look at entrustment wordt ingegaan op het creëren van kansen voor aiossen om zelfstandig patiëntenzorg te verlenen en wordt onderzocht welke rol EPA’s in dit proces spelen.16

De vraag is of alle medische vervolgopleidingen geschikt zijn voor het gebruik van EPA’s. Als voorbeeld schetsen we de situatie van de huisartsopleiding in Nederland, die gebruikmaakt van een afgeleide van het concept van de EPA’s, namelijk de Kenmerkende beroepsactiviteiten (KBA’s) [kader]. KBA’s worden niet ingezet als toetsinstrument om toe te werken naar zelfstandig functioneren, maar als hulpmiddel ter ondersteuning van het leren.119 In onze ogen is dat een goede ontwikkeling.

Te veel KBA’s en een matige kwaliteit

De specifieke kenmerken van een medisch specialisme zijn van invloed op zowel de implementatie van KBA’s, als de bruikbaarheid ervan voor het leerproces van aiossen, hun beoordeling en het veilig toevertrouwen van patiëntenzorg aan aiossen.2023 Anders dan bij specialistische opleidingen geldt voor generalistische medische vervolgopleidingen, met een heterogene patiëntenpopulatie en een breed scala aan aandoeningen, dat het lastig is het aantal KBA’s behapbaar te houden. Ook zijn de formuleringen van de KBA’s vaak minder specifiek.131420212425

Voor zover wij weten is de huisartsopleiding in Nederland tot op heden de enige opleiding die ervoor heeft gekozen om de KBA’s niet in te zetten als toetsinstrument en is het proefschrift van Bonnie het eerste onderzoek dat bij een generalistische vervolgopleiding nagaat wat de invloed is van de brede context op het gebruik van EPA’s.16

Opleiders en aiossen van de huisartsopleiding herkennen het probleem van het grote aantal KBA’s en de weinig specifieke formulering. Uit een focusgroeponderzoek blijkt dat ze vrezen dat het grote aantal (81 stuks) de KBA’s bij toetsing zal veranderen in een ‘afvinklijst’. Daarmee worden de voordelen die KBA’s kunnen bieden bij het stimuleren van de competentieontwikkeling tenietgedaan.21 Uit focusgroep- en vragen­lijstonderzoek onder opleiders en aiossen blijkt ook dat ze vinden dat de formulering van de KBA’s niet specifiek genoeg en de inhoudelijke kwaliteit ervan matig is. Daardoor missen opleiders en aiossen handvatten voor een officiële beoordeling van het functioneren van aiossen.2122 Als gevolg van het grote aantal KBA’s en hun matige kwaliteit kunnen de voordelen van de KBA’s voor de beoordeling van aiossen verloren gaan. Daardoor komen uiteindelijk ook de mogelijkheden voor aiossen om zelfstandig patiëntenzorg te leveren in het gedrang.2021

Langdurige huisartsstages

Langdurige huisartsstages bieden unieke mogelijkheden voor het vergroten van de zelfstandigheid, het intensiveren van het leerproces en het beoordelen van aiossen. Doordat aios en opleider in een langdurige huisartsstage intensief samenwerken, ontwikkelen ze een sterke wederzijdse vertrouwensrelatie en een veilig leerklimaat.92628 In zo’n leeromgeving durven aiossen open te zijn over hun sterke en zwakke kanten, en om hulp te vragen. Opleiders kunnen vervolgens de opleidingsmogelijkheden aanpassen aan de behoeften van de aios.9262930 Op hun beurt zullen opleiders in een veilige leeromgeving meer geneigd zijn oprechte feedback over het functioneren van de aios te formuleren.26293133 Hierdoor kunnen aiossen op een veilige manier participeren in alle aspecten van de patiëntenzorg.26283437

Aiossen ontwikkelen tijdens hun opleiding niet alleen competenties, maar ook hun professionele identiteit: ze leren te denken en handelen als een medisch professional.3842 Dit proces wordt echter niet gestimuleerd door het gebruik van KBA’s of competentieprofielen.4346 Professionalisering ontwikkelt zich wanneer aiossen betekenisvolle ervaringen in de dagelijkse praktijk opdoen, in het bijzonder tijdens langdurige stages, waarbij opleiders de rol van coach en mentor aannemen.26404748

KBA’s ondersteunen het leerproces

De lijst met KBA’s bestaat uit 10 thema’s die kenmerkend zijn voor het vakgebied van de huisartsgeneeskunde.119 Deze lijst kan worden ingezet om hiaten in de kennis van aiossen op te sporen. Opleiders en aiossen kunnen aan de hand van de KBA’s beslissen aan welke thema’s ze aandacht besteden. Aiossen kunnen de KBA’s vervolgens gebruiken voor het formuleren van leerdoelen en opleiders gebruiken de KBA’s als handvat voor het formuleren van feedback over het al dan niet goed functioneren van de aios.21 KBA’s kunnen zo een belangrijke bijdrage leveren aan het personaliseren van het opleidingstraject van de aios.4232930364952

KBA’s kunnen ook helpen bij het onderbouwen van de beoordeling van de competenties van de aios.21

Omdat opleiders en aiossen de inhoudelijke kwaliteit van de KBA’s van de huisartsopleiding nog beperkt vinden, ligt er een taak voor de huisartsopleiding om de KBA’s te verbeteren.2122 Er zijn inmiddels 2 instrumenten die informatie geven over de kwaliteit van EPA’s.5354 Ook is er een gids voor het ontwikkelen van een curriculum op basis van EPA’s.23 Deze instrumenten bieden handvatten om de KBA’s op een betekenisvolle manier in te zetten.

Conclusie

Langdurige opleidingsrelaties, zoals de huisartsstages in de huisartsopleiding, bieden interessante kansen voor het stimuleren van de zelfstandigheid van aiossen op de werkvloer. Dat bevordert zowel de competentie-, als de professionele ontwikkeling van aiossen. Kwalitatief goede KBA’s kunnen in een langdurige opleidingsrelatie het leerproces van aiossen ondersteunen, zodat deze zich ontwikkelen tot de ­zelfstandig werkende en competente huisartsen die onze patiënten verdienen.