Overgewicht: bewegen of dieet of beide?

Achtergrond Beweegprogramma’s voor volwassenen met overgewicht of obesitas kunnen leiden tot een lager lichaamsgewicht en een verbetering van risicofactoren voor hart- en vaatziekten (HVZ). Het is onduidelijk hoe effectief deze programma’s zijn en of het effect toeneemt als je ze combineert met andere interventies, bijvoorbeeld een dieet. Doel Beoordelen van het effect van beweegprogramma’s op lichaamsgewicht en andere risicofactoren voor HVZ bij mensen vanaf 18 jaar met overgewicht of obesitas. Methode De reviewers zochten naar RCT’s waarin beweegprogramma’s, al of niet gecombineerd met andere interventies, werden vergeleken met geen behandeling of een andere interventie. Trials korter dan drie maanden en met meer dan 15% uitvallers vielen af. Selectie van artikelen, beoordeling van kwaliteit, en de data-extractie vonden plaats volgens de Cochrane-methodiek. De belangrijkste uitkomstmaten waren lichaamsgewicht of BMI, en andere risicofactoren voor hart- en vaatziekten, zoals bloeddruk, vetten en bloedsuiker. Resultaten De reviewers vonden 86 RCT’s, waarvan er 41 (3476 patiënten, gemiddelde leeftijd 42 jaar) voldeden aan de inclusiecriteria. Meer dan 15% uitvallers was de meest voorkomende reden om onderzoeken uit te sluiten. De programma’s bestonden onder meer uit wandelen, fietsen, joggen, krachttraining, steps, aerobics, roeien, en zelfs dansen. De frequentie was in de meeste onderzoeken 3 tot 5 dagen per week en de duur gemiddeld 45 minuten per sessie. Dertien onderzoeken vergeleken een beweegprogramma met geen behandeling en 1 met alleen dieet. Zestien trials vergeleken bewegen plus dieet met alleen dieet. In 8 trials werd een hoog intensief programma vergeleken met een laag intensief programma. Alleen van deze laatste 2 vergelijkingen was het mogelijk met gepoolde data de effecten te berekenen. De kwaliteit van de onderzoeken was over het algemeen matig. In maar vier artikelen werd de methode van randomisatie beschreven. Geblindeerde meting van de uitkomsten vond plaats in vier onderzoeken. Zestig procent van de ingesloten onderzoeken duurde niet langer dan vier maanden. Alle onderzochte programma’s leidden tot een verlaging van het lichaamsgewicht. De dalingen varieerden van 0,5 tot 20 kilo. Bewegen in combinatie met een dieet was significant effectiever dan alleen een dieet (gewogen gemiddeld verschil (WMD) –1,1 kg; 95%-BI -1,5 – -0,6). Programma’s met een hoge intensiteit gaven meer gewichtsverlies dan die met een lage intensiteit (WMD -1,5 kg; 95%-BI -2,3 – -0,7), maar als er ook een dieet werd gevolgd was er geen verschil. Een dieet gaf vergeleken met een beweegprogramma’s meer gewichtsverlies. Sommige beweegprogramma’s leidden tevens tot een afname van de (diastolische) bloeddruk (-2 mmHg), triglyceriden –0,2 mmol/L) en nuchtere bloedsuiker (-0,2 mmol/L), maar gecombineerd met dieet waren ze niet effectiever dan dieet alleen. Er was geen significant effect op de systolische bloeddruk, het totaal cholesterol en het HDL-cholesterol. Conclusie De meeste onderzochte beweegprogramma’s verlaagden het lichaamsgewicht over het algemeen in geringe mate. Gecombineerd met dieet nam het effect toe, maar intensieve programma’s plus dieet waren niet effectiever dan minder intensieve plus dieet. Ook zonder gewichtsverlies verbeterde het cardiovasculaire risicoprofiel, maar het effect was bescheiden. Resultaten op lange termijn zijn niet onderzocht en het effect op morbiditeit en mortaliteit evenmin.