Trials, meta-analyses, bedrog

Het gaat in hun meta-analyse om een vergelijking tussen het nieuwe product fluconazol en het al langer bekende amfotericine B. Fluconazol wordt na orale toediening goed opgenomen, amfotericine B niet. Amfotericine B wordt dan ook bij voorkeur intraveneus toegediend. Het is een ‘polyeen’ en hoort tot dezelfde categorie als nystatine. Nystatine is niet werkzaam bij immuungecompromitteerde patiënten. De uitgebreide zoekstrategie leverde uiteindelijk 15 trials op. De auteurs kwamen bij de analyse van deze trials enkele niet-verwachte problemen tegen.

• In drie grote trials werden patiënten (43% van alle patiënten uit de meta-analyse) gerandomiseerd naar 3 groepen: fluconazol, amfotericine B en nystatine. De resultaten werden echter gerapporteerd als een vergelijking tussen fluconazol enerzijds en de polyenen anderzijds. Het gevolg hiervan is dat het effect van amfotericine B verdund wordt, doordat de resultaten van het onwerkzame nystatine bij die van het wel werkzame amfotericine B werden opgeteld.
• Vervolgens bleek dat in 7 trials (79% van alle patiënten uit de meta-analyse) fluconazol werd vergeleken met oraal (dus niet intraveneus) toegediend amfotericine B. Het gevolg is opnieuw een overwaardering van het effect van fluconazol.
• Ten slotte bestond grote onduidelijkheid of dezelfde patiënten niet in diverse trials gebruikt waren en of de zogenaamde multi-center-trials niet bestonden uit onderzoek dat oorspronkelijk was opgezet als single-center trial.

Johansen & Gøtzsche stelden aan de oorspronkelijke auteurs schriftelijk vragen over het gebruik van oraal in plaats van intraveneus amfotericine, over de reden van het niet gescheiden rapporteren van de effecten van amfotericine en nystatine en ten slotte of de gegevens van een single-center-trial later niet ook in een multi-center-trial waren gerapporteerd. Na 2 schriftelijke verzoeken reageerden uiteindelijk slechts 3 van de 15 auteurs: 2 auteurs antwoordden dat de gegevens in het bezit waren van de firma (Pfizer, producent van fluconazol), 2 dat ze geen toegang hadden tot de data vanwege verandering van werkkring.

De uiteindelijke conclusie van de meta-analyse was dat de effecten van fluconazol en amfotericine B gelijk waren, en dat nystatine niet beter werkte dan placebo. (PL)