Ik wist natuurlijk heel goed wat ik zei. Althans dat dacht ik, zoals wij allemaal vrijwel altijd menen heel goed te weten wat we zeggen. De realiteit blijkt echter anders. Dat is mij vooral tijdens de opleiding tot psychotherapeut én tijdens het observeren van heel veel huisartsconsulten overduidelijk geworden: in zeer veel gevallen zeggen we eigenlijk maar wat, zonder ons van de werkelijke betekenis bewust te zijn. We zitten niet te liegen of opzettelijk de waarheid geweld aan te doen, maar we praten vaak in weinigzeggende termen. Daar hebben we onze (onbewuste) beweegredenen voor. De werkelijke betekenis van onze woorden blijft daardoor voor onszelf verborgen. Voor de goede luisteraar - die ook goed kijkt! - geldt dat vaak niet. Die merkt op dat de woorden niet overeenstemmen met de uitstraling van de spreker. Goede gesprekspartners, zoals huisartsen (horen te) zijn, kunnen daar veel mee doen: zij geven op een subtiele manier terug dat zij iets anders zien dan zij horen. Dat is een delicaat spel, omdat de ander niet voor niets verhullende woorden gebruikt. Je kunt je geholpen voelen als je te horen te krijgt wat je uitstraalt, maar even goed betrapt.
Met Henk Lamberts, wiens overlijdensadvertentie ik net vanmorgen onder ogen kreeg, heb ik daar felle discussies over gevoerd. Henk heeft natuurlijk heel veel voor bepaalde facetten van de huisartsgeneeskunde betekend. Maar de gedachte dat hij – buiten zijn wetenschappelijk werk – soms niet zou weten wat hij zei, vond hij onverdraaglijk en bespottelijk. Mijn finest hour met Henk had ik dan ook toen ik hem, bekwaam counselend – ja, ik ben me d’r een – steeds dichter kreeg bij de ware betekenis van wat hij mij net vertelde. Daar had ik het bij moeten laten, maar ik liet hem triomfantelijk zien dat niets menselijks hem vreemd was en dat ook hij zich dus niet bewust was van wat hij in eerste instantie zei. Hij stond daarop zó bruusk op om een eind aan het gesprek te maken dat zijn achteruitvliegende stoel bijna zijn heilige aquarium ramde…
Nog altijd wordt vraagverheldering door velen gezien als een truc om naar zaken achter de openingszin te vissen, ofwel dingen die de patiënt wel weet maar niet vertelt. Maar het gaat om twee fundamentele functies. In de eerste plaats helpt het de patiënt helder te krijgen wat nou eigenlijk diens boodschap is: wat houdt hem bezig, wat doet hem komen? Dat zijn vaak overwegingen waar zorg, angst of gêne bij te pas komt, redenen waarom men iets niet onder ogen durft te zien of duidelijk onder woorden durft te brengen. Als de patiënt voor zichzelf meer helderheid heeft, komt de tweede functie van vraagverheldering aan bod: dit beseffende, wat is dan uw concrete vraag voor nu aan mij als dokter? En de uitkomst van het eerste blijkt in de praktijk het tweede - de concrete vraag - in hoge mate te beïnvloeden! hvdvoort@knmg.nl
Reacties
Er zijn nog geen reacties.
