Wat is wijsheid?

Als huisarts krijgen we dagelijks te maken met complexe, morele problemen en nemen we bewust of onbewust, beslissingen vanuit morele overwegingen. Om daar goed mee om te gaan, is ethische reflectie nodig. Wat houdt dat precies in? Onlangs verschenen bovenstaande boeken. Medische ethiek (Ten Have et al.) is een – voor deze tweede druk deels herschreven – zeer gedegen leerboek met een prettig leesbaar taalgebruik. Het is systematisch opgebouwd vanuit een historisch perspectief. De in de ethiek gehanteerde principes (weldoen, niet schaden en respect voor autonomie) worden in een brede context geplaatst. De auteurs definiëren zeer volledig en duidelijk de begrippen die in de ethiek worden gehanteerd. De toepassing ervan in de medische beroepsuitoefening beschrijven ze in items: verantwoord medisch handelen, doelen van zorg, keuzen in zorg, technologie, wetenschap, diagnostiek en preventie. De gebruikte voorbeelden zijn veelal bekend. Naarmate de problematiek actueler wordt, wordt de tekst terughoudender. Zo melden zij over ethiek en zingeving, dat er ‘weliswaar momenteel meer aandacht is voor de rol van ervaring en levensverhaal in de ethiek, maar dat een nadere uitwerking in de medische ethiek ontbreekt’. Ook de ethiek van (chronische) zorg, een voor huisartsen zeer belangrijk onderwerp, behandelen ze wat oppervlakkig. En palliatie krijgt slechts tweeënhalve bladzijde. De hoofdstukken beginnen steeds met een kort overzicht, gevolgd door leerdoelen: een hbo-achtige manier van presenteren. Als lezer krijg je veel, goedonderbouwde informatie over ethische beschouwingen en maak je kennis met de complexiteit hiervan, maar het blijft wat afstandelijk over ethiek gaan. Een uitstekend naslagwerk dat iedere medicus behoort te hebben. Bolt et al. hebben hun boek Ethiek in de praktijk voor deze vierde druk bijna geheel herschreven. Het bestaat uit een soort essays met een bijzondere opeenvolging en samenhang. De verschillende auteurs beschrijven vanuit meerdere perspectieven de basisprincipes, gerelateerd aan de actualiteit. Direct al bij het eerste hoofdstuk zit je er als lezer helemaal in. Vervolgens beschrijven zij een stappenplan, inclusief de valkuilen, ter structurering van ethische reflectie en discussie. De daarop volgende hoofdstukken – de titels ervan zijn al uitdagend – zijn uitnodigend en oproepend, maar ook ontdekkend en structurerend. Zonder uitzondering bieden zij stof tot nadenken. Er zitten ‘juweeltjes’ bij! Meta-ethiek wordt niet geschuwd. Ook de zware stof, waarvoor de ellebogen op tafel moeten – de behandelingen van de plichtstheorieën door Van Delden – komt aan bod. Eenmaal gelezen, wéét je het ook. Op de vraag aan welk boek de huisarts de voorkeur zou moeten geven, antwoord ik: Medische ethiek moet je (eigenlijk tijdens je studie) gelezen hebben, maar Ethiek in de praktijk is een must voor iedere huisarts.