Achtergrond Jetlag komt vaak voor wanneer vliegtuigpassagiers meerdere tijdszones passeren. Melatonine wordt door de pijnappelklier gemaakt en speelt een belangrijke rol in het reguleren van het dagnachtritme van verschillende lichaamsfuncties. Doel van het literatuuronderzoek was om na te gaan of oraal toegediend melatonine effectief is bij het bestrijden van jetlag en welke dosering in dat geval moet worden aangehouden. Methode Er werd in diverse databases en specialistische tijdschriften gezocht en ook bij auteurs naar ongepubliceerde onderzoeken gevraagd. Er werd apart naar onderzoek over bijwerkingen gezocht. Gerandomiseerde onderzoeken werden ingesloten als bij passagiers, vliegtuigbemanning of militairen melatonine per os werd vergeleken met een placebo. De uitkomstmaat was subjectieve verbetering van jetlagsymptomen of onderdelen hiervan, zoals vermoeidheid en aanvang en duur van de slaap. Resultaten Er werden tien onderzoeken gevonden. Negen van de trials waren kwalitatief voldoende of goed, één had ernstige methodologische tekortkomingen. Negen trials vonden dat melatonine indien het rond de beoogde inslaaptijd op de bestemming werd genomen (meestal tussen 10 en 12 uur 's avonds) jetlag verminderde wanneer 5 of meer tijdszones werden gepasseerd. Doseringen tussen de 0,5 en 5 mg zijn vrijwel even effectief, behalve dat men iets sneller in slaap valt en iets beter slaapt bij 5 mg. De relatieve ineffectiviteit van 2 mg met gereguleerde afgifte geeft aan dat kortdurende hoge bloedspiegels waarschijnlijk beter werken. Op basis van de review is de number needed to treat 2. Er is relatief meer baat wanneer er meer tijdzones worden gepasseerd en minder effectief bij vliegen van oost naar west. Het tijdstip waarop melatonine wordt genomen is erg belangrijk: wanneer hiermee een fout wordt gemaakt (te vroeg nemen bijvoorbeeld) dan leidt dit tot slaperigheid en vertraagde aanpassing aan de lokale tijd. De incidentie van bijwerkingen is laag, zij het dat een systematisch onderzoek hiernaar in feite nog ontbreekt. Meldingen suggereren dat melatonine voor patiënten met epilepsie en bij gelijktijdig gebruik van warfarine mogelijk problemen kan opleveren. Conclusie Melatonine is verbazend effectief en sporadisch kort gebruik lijkt veilig. Het zou zeker moeten worden aangeraden aan reizigers die meer dan vijf tijdzones passeren, vooral wanneer oostwaarts wordt gevlogen, zeker indien bij vorige vluchten jetlag is opgetreden. De bijwerkingen moeten nog verder onderzocht worden en er moet een goede kwaliteitscontrole op de samenstelling van producten komen. De mogelijke schadelijke effecten bij patiënten met epilepsie en mogelijke interactie met warfarine verdienen verder onderzoek.
Commentaar
Jetlag is – in alle redelijkheid – niet het grootste probleem in de huisartspraktijk. Tot nu toe zijn we verschoond gebleven van pogingen om ook dit ongemak op te waarderen tot een formele ‘ziekte’, met een bijbehorende claim op behandeling. De belangrijkste vraag die na kennisname van deze review overblijft, is of dat zo zal blijven. Het literatuuroverzicht illustreert in mijn ogen heel aardig de betekenis van de Cochranebeweging. Het is moeilijk voorstelbaar dat een praktiserend arts eigener beweging zich in de effectiviteit van melatonine zou verdiepen. Degene die dat toch had kunnen opbrengen, was hoogst waarschijnlijk snel tot een negatief oordeel over het voorschrijven van melatonine gekomen op basis van de matige kwaliteit van de gevonden onderzoeken. De systematische analyse van alle beschikbare onderzoeken komt echter, in weerwil van de kritische kanttekeningen die bij ieder onderzoek apart zijn te maken, tot een heldere conclusie: melatonine is effectief met weinig bijwerkingen. Voor de huisarts biedt deze conclusie houvast. Patiënten die de behoefte hebben om ‘iets’ aan een te verwachten jetlag willen doen, kan worden geadviseerd melatonine te gebruiken. Bijkomend attractief aspect hiervan is dat daarmee het gebruik van benzodiazepinen of andere slaapmiddelen voor dit probleem kan worden voorkomen. De positieve conclusies van de auteurs van het literatuuroverzicht zijn tot stand gekomen na een diepgaande weging van alle gegevens. Hun conclusies zijn voldoende genuanceerd om als richtlijn voor de huisarts te kunnen gelden. Daarbij zou ik nog willen toevoegen dat toepassing wordt beperkt tot patiënten die zelf om hulp bij jetlag vragen. Jetlag is geen ziekte en dat er nu een elegante interventie voor is, verandert daar niets aan. De reisapotheek zit vol middelen voor ongemakken die geen ziekte zijn. Dat blijft de status van jetlag, en de huisarts kan desgevraagd een positief advies geven over het opnemen van melatonine in die apotheek. Prof. dr. C. van Weel
Literatuur
- 0.Mogelijk conflict-of-interest: De referent reist veel, slaapt dan vaak beroerd en wordt getergd door een innerlijke strijd om voor eigen geneugten af te wijken van professionele normen en waarden. Een positief advies over melatonine lijkt in dat verband een uitkomst.
Reacties
Er zijn nog geen reacties.
