Partydrugsgerelateerde klachten

Het gebruik van drugs is van alle tijden. De drugs die worden gebruikt, de omgeving waarin dat gebeurt en de risico’s die daarmee gepaard gaan, verschillen per generatie. De drugsproblematiek van de hippies uit de jaren zestig, die van de gabbers uit de jaren negentig en die van de festivalgeneratie van nu lopen sterk uiteen.1 Als middelen met uitgaan samenhangen, worden de termen ‘partydrugs’ of ‘uitgaansdrugs’ (Engels: recreational drugs) gebruikt. Typische partydrugs zijn xtc (ecstasy), cocaïne en speed, en in iets mindere mate GHB, 2-CB (een middel dat op xtc lijkt, maar dosisafhankelijk meer hallucinogeen is) en 4-FA (4-FMP). Deze laatste, een mildere variant van xtc, wint snel aan populariteit. Drugs die minder vaak in het uitgaansleven voorkomen zijn cannabis, lsd, paddo’s/truffels en nieuwe psychoactieve stoffen (NPS), zoals 6-APB en benzo fury, een kruising tussen xtc en amfetamine.

In Nederland komt drugsgebruik onder jongeren relatief veel voor. In de EU gebruikte het afgelopen jaar naar schatting gemiddeld 1,7% van de 15- tot 34-jarige jongeren en jongvolwassenen xtc, vergeleken met 6,6% voor Nederland. Cannabis is over de hele linie de meest gebruikte drug: in 2015 hebben naar schatting 2,8 miljoen Nederlanders van 18 jaar en ouder (21,1%) ooit in hun leven cannabis gebruikt. Momenteel is xtc het populairst – in 2015 had naar schatting 1 op de 14 Nederlanders van 18 jaar en ouder ooit xtc gebruikt (7,0%). Omgerekend naar de hele bevolking ging het om ongeveer 930.000 personen. Het gebruik van xtc in 2016 ligt op 2,8%, rond de 380.000 personen.2 Bij ongeveer 4% persisterende klachten zijn er alleen al door xtc in Nederland geëxtrapoleerd ongeveer 15.000 personen met langdurige klachten.3 Trends rond partydrugs worden gemonitord in ‘Het grote uitgaansonderzoek’, een aselecte steekproef, die niet representatief is voor de bevolking.4

Risico’s

Er zijn drie soorten drugs te onderscheiden: stimulerende, dempende en hallucinogene middelen.

Stimulerende drugs

Stimulerende drugs verhogen vooral noradrenaline en dopamine, met als gevolg verhoging van de hartslag en bloeddruk, pupilverwijding en slaapdeprivatie. Speed, xtc en cocaïne zijn de meest voorkomende voorbeelden, waarbij cocaïnegebruik gepaard gaat met het hoogste cardiale risico.56 Dit kan zich uiten in plotse hartdood en een 24 maal hoger risico op een hartaanval in de eerste 60 minuten na gebruik.7 Bij gepredisponeerden kunnen er angst- en paniekklachten ontstaan, waarbij geruststelling, aanwezigheid van anderen en telefonisch vervolgcontact op dezelfde avond kunnen volstaan. Zet eventueel kortdurend benzodiazepinen in, zoals oxazepam en lorazepam met respectievelijk startdoseringen van 10 en 0,5 mg, met zo nodig een oplopende dosering. Gebruik bij voorkeur geen metoprolol, in verband met de alfapressorreactie. Cocaïne verhoogt zowel de alfa- als bèta-activiteit. Blokkade van de bèta-activiteit verhoogt dan de alfa-activiteit. Dit geeft een potentieel gevaarlijke toename van vasoconstrictie en een bloeddrukverhoging.8

In tegenstellig tot speed en cocaïne zijn xtc en paddo’s nauwelijks verslavend.9 Xtc kan wel grote korte- en langetermijngezondheidsrisico’s hebben. De xtc-hulpvraag betreft een relatief kleine groep in de verslavingszorg, met een aandeel van minder dan 1% (122 personen). Acute en subacute klachten (hyperthermie, hartkloppingen, angst) komen terecht op de HAP en op de SEH. Aanhoudende klachten zoals hallucinogen persisting perception disorder (HPPD) en depersonalisatie en derealisatie worden vaak niet herkend en de symptomatologie wordt verzameld, gecategoriseerd en behandeld via het LMSP van Brijder Jeugd.10

Dempende middelen

Dempende middelen zijn alcohol en GHB die via gamma-aminoboterzuurverhoging en glutamaatverlaging in de hersenen hun effect sorteren. GHB heeft een hoog verslavings-potentieel, GBL is de tweemaal sterkere variant, waaruit het lichaam weer GHB maakt. In 2016 was het aantal GHB-aanmeldingen in de verslavingszorg 837. In 2007 was dit nog 50. De toename is nu gestopt. Er kunnen ook bijwerkingen optreden, zoals ernstige agitatie, oververhitting, wanen en verwardheid. Over de frequentie van deze bijwerkingen bestaan geen betrouwbare cijfers. Er zijn wel cijfers uit de Trimbos-monitor incidenten uit 2016.11 Ambulancediensten zagen in dat jaar bij 21% van de incidenten door alcohol en drugs GHB als enige drug. In bijna 90% van deze GHB-incidenten waren de patiënten matig of ernstig onder invloed. Het aandeel van GHB-incidenten op SEH--posten schommelt al jaren rond 10%. Een relatief groot deel van deze SEH-patiënten is matig of ernstig onder invloed van GHB (64% in 2016).

Verslavingsbehandeling kan ambulant plaatsvinden, maar detoxificatie is voorbehouden aan een kliniek die aan een algemeen ziekenhuis is gelieerd. GHB kan incidentele gebruikers in een comateuze toestand brengen, terwijl ze zich bijvoorbeeld nog op een festival bevinden. De korte halfwaardetijd van GHB maakt dat observatie tot ontwaken volstaat. Deze observatie moet klinisch plaatvinden vanwege het risico op verstikking gedurende de coma.

GHB heeft een zeer korte halfwaardetijd (21 minuten), die bij hogere doseringen kan oplopen tot 45 minuten. GHB laat zijn maximale effect zien na 30 tot 60 minuten. Bloed kan het best binnen 6 tot 8 uur na inname van GHB worden afgenomen, en urine binnen 10 tot 12 uur.

Hallucinogene middelen

Hallucinogene middelen werken onder andere via een blokkade van de specifieke serotoninereceptor 5-HT2a in de hersenen. Hierdoor kan bijvoorbeeld een SSRI de bijwerkingen van cannabis versterken. Het gebruik van paddo’s, truffels, 2C-B, LSD, cannabis en ook xtc kan een overweldigende ervaring geven. Personen met controlerende karaktertrekken of angststoornissen in de voorgeschiedenis kunnen een immense doodsangst krijgen, een zogenaamde bad trip. Die kan leiden tot bij PTSS bekende depersonalisatie- en derealisatieklachten, waarmee ook EMDR binnen het behandelplan past. Derealisatie en depersonalisatie zijn goedaardig en van voorbijgaande aard bij 30 tot 70% van de adolescenten en komen in 50 tot 80% van de gevallen voor bij andere psychiatrische stoornissen. Bij 1 tot 2% van de gebruikers die klachten krijgen kunnen deze overgaan in de persisterende depersonalisatie-derealisatestoornis.12 HPPD kan verergeren door stimulerende middelen, maar wordt veroorzaakt door hallucinogenen. De verschijnselen doen soms denken aan die van een psychose, gezien bijvoorbeeld het ervaren van lucht in het hoofd, het voelen van schokjes en trillingen of het ervaren van beweging bij stilstaan. De visuele waarnemingsstoornissen, zoals oogruis, mouches volantes en nabeelden, worden in theorie verklaard door verminderde frontale inhibitie en verhoogde occipitale schorsactiviteit.13

De rol van de huisarts

Informatie over drugs

Bij vragen over drugs kan de huisarts de patiënt verwijzen naar betrouwbare bronnen, zoals drugsinfo.nl/publiek van het Trimbos-instituut, drugsinfoteam.nl, jellinek.nl of unity.nl. Met het oog op preventie zouden alle gebruikers de ‘bijsluiters’ moeten hebben gelezen voor ze drugs gebruiken. Dit geldt vooral bij risicofactoren voor bijwerkingen, zoals pre-existente angst- of stemmingsstoornissen. Dit zijn contra-indicaties voor gebruik van drugs. Op deze sites kunnen patiënten, verwijzers en ook ouders terecht. Ook organiseren instellingen voor verslavingszorg ouderavonden en trainingen. Het Trimbos-instituut biedt ook documentatie. Vragen over interacties komen op deze plekken aan de orde. Ze kunnen ook door ziekenhuisapothekers beantwoord worden. De landelijke drugmonitor en de monitor drugsincidenten op de website van het Trimbos-instituut bieden informatie over epidemiologie.

Bespreekbaar maken

Aanleiding voor het bespreekbaar maken van middelengebruik zijn algemene klachten, zoals moeheid, afvallen of eetstoornissen, zintuiglijke waarnemingsklachten, inclusief evenwichtsstoornissen, sociale klachten als relatie-, gezins- of werkproblemen en alle psychische klachten. Patiënten met angst- en depressieklachten, mensen met migraine in de voorgeschiedenis (gebaseerd op een hoge prevalentie in LMSP en op overlap in symptomatologie) en feitelijk alle patiënten tussen 14 en 35 jaar verdienen een gesprek over de risico’s van drugsgebruik. Wijs de patiënt daarbij op het beroepsgeheim. Dankzij zo’n gesprek met zijn huisarts leert de patiënt dat erover gepraat kan worden. ‘We leven in een tijd met veel drugsgebruik, mag ik je vragen hoe jij daarmee omgaat?’ zou een openingszin van zo’n gesprek kunnen zijn. ‘Weet je de weg naar informatie?’ is een goede tweede vraag. Voor een SSRI krijgt een patiënt een bijsluiter, dus voor een middel dat velen malen sterker en op gelijke wijze werkt (xtc), is dat nog belangrijker, maar velen gebruiken het impulsief en zonder voorinformatie.

Probeer onbevooroordeeld naar de patiënt te luisteren, die soms worstelt met schuldgevoelens en gevoelens van onzekerheid over de aard van de klachten. Ruim extra tijd in en zoek samen naar informatie. Erken uw eigen beperkingen (‘Ik ken het niet, maar wil graag met je meedenken’) en verwijs op de juiste wijze door. Het is belangrijk woorden als ‘psychose’ en ‘hersenschade’ te vermijden en niet hardop te denken. Het helpt te vertellen dat de angstklachten, en depersonalisatie- en derealisatieverschijnselen geen blijvende schade aan de hersenen veroorzaken.