Wanneer zorg over de grens reikt: de alarmcentrale

Jaarlijks gaat zo’n 80% van de Nederlandse bevolking gemiddeld 3 weken op vakantie. 1 , 2 In het pre-coronajaar 2019 zijn Nederlanders 23 miljoen keer op vakantie naar het buitenland geweest, en voor 2024 is een significante stijging ten opzichte van 2019 te verwachten. 3 , 4 Helaas gaat er op vakantie ook weleens iets mis en wordt de reiziger soms geconfronteerd met een medisch probleem: een infectie, trauma of het opvlammen, ontregelen of voortschrijden van een reeds langer bestaande ziekte, zoals COPD of een maligniteit. Afhankelijk van de pathologie worden patiënten daar, begrijpelijkerwijs, onzeker van en sommigen willen zelfs snel terug naar huis. Omdat huisartsen binnen het Nederlandse zorgstelsel een centrale rol spelen, is het niet verwonderlijk dat patiënten die in het buitenland met een medisch probleem kampen geregeld hun huisarts benaderen voor advies.

Logistieke en organisatorische uitdagingen

Veel klachten van patiënten in het buitenland kunnen huisartsen zelf afhandelen, zoals dat in Nederland ook zou gebeuren. Bijvoorbeeld adviezen geven bij een kind met ongecompliceerde koorts die minder dan 2 dagen duurt. In veel gevallen kunnen huisartsen via digitale zorg ook op afstand een diagnose stellen, advies geven of een behandeling starten. Soms is de klacht echter medisch-inhoudelijk complexer en is er aanvullend onderzoek of een uitgebreidere behandeling nodig. Dit kan logistieke en organisatorische uitdagingen met zich meebrengen. In het buitenland is het soms minder duidelijk dan in Nederland waar patiënten voor welke zorg naartoe moeten. Tot welke arts kunnen ze zich het beste wenden en spreekt deze arts dezelfde taal als zij? Naar welke instantie kunnen patiënten het beste gaan voor laboratoriumonderzoek, lichamelijk onderzoek of beeldvorming? Start de arts met een behandeling die ook in Nederland gekozen zou worden? Hoe krijgen patiënten een geneesmiddel dat ze in Nederland eenvoudig met een recept bij de apotheek kunnen ophalen?

Als de patiënt terug naar Nederland wil, kan het lastig zijn voor de huisarts om te beoordelen of reizen medisch verantwoord is of om een gepaste terugreis te regelen. Mag een patiënt vliegen met acute otitis media, waterpokken, een stabiele wervelfractuur, een pneumonie of een CVA? Hoe kan de terugreis naar Nederland worden geregeld bij iemand die niet lang kan zitten of na een pneumonie tijdelijk zuurstof behoeft?

Hulp in het buitenland

Terwijl huisartsen in Nederland bij uitstek, ook op afstand, over de expertise beschikken om te triëren en de juiste zorg voor hun patiënten te regelen, ontbreekt het ze vaak aan praktische handvatten om die juiste zorg in het buitenland in gang te zetten. Krijgt u een patiënt aan de lijn die om advies vraagt wegens een medisch probleem in het buitenland? En stuit u op logistieke en/of organisatorische problemen, of bestaat er twijfel over hoe veilig het is om de patiënt te vervoeren? Adviseer de patiënt dan de alarmcentrale van de verzekering bellen.

Nederland telt 5 alarmcentrales, die alle verbonden zijn aan 1 van de verschillende Nederlandse (basis)zorgverzekeraars. Daarmee is elke Nederlander gekoppeld aan 1 van de alarmcentrales. Hoe vaak een medisch probleem ontstaat in het buitenland is niet bekend. Volgens schattingen krijgen de alarmcentrales 140.000 meldingen per jaar. De meeste daarvan betreffen spoedeisende zaken, zoals trauma, acute infecties of acute cardiovasculaire problemen.

Waarom de alarmcentrale bellen?

Meestal belt de patiënt of een medereiziger de alarmcentrale. In sommige gevallen schakelt een zorgverlener in Nederland (een ziekenhuis of een huisarts), een ambassade of het mini­sterie van Buitenlandse Zaken de alarmcentrale in met het verzoek een patiënt te repatriëren.

Een alarmcentrale kan niet de rol van behandelaar aannemen. Ze is ingericht om antwoord te geven op vragen als: waar is de zorg in het buitenland adequaat? Kan ik de patiënt laten opnemen in een goed ziekenhuis? In welke taal en aan wie kan de patiënt om medische informatie vragen? Vergt het ziektebeeld een aanpassing van de terugreisdatum en het type vervoer om terug te keren naar Nederland? En kan de patiënt in Nederland naar huis of behoeft hij/zij een (her)opname?

Een alarmcentrale beschikt over een medisch team van artsen en verpleegkundigen die meerdere talen spreken. Daarmee is het verkrijgen van medische informatie een stuk makkelijker, omdat zorgverleners in veel (vooral Zuid-Europese) landen de Engelse taal nog steeds niet goed beheersen. Ook beschikt een alarmcentrale over specifieke kennis over de kwaliteit van zorg in verschillende landen en regio’s, en soms over de kwaliteit van specifieke ziekenhuizen en klinieken.

Evacuaties en repatriëring

Het medisch team van een alarmcentrale beschikt over medische kennis, specifieke kennis over kwaliteit van zorg in het buitenland, kennis over luchtvaartgeneeskunde en patiëntenvervoer, en is toegerust om medisch advies te geven, en om medische evacuaties en -repatriëringen te regelen. Waar nodig draagt het zorg voor een heropname in Nederland. Daarmee coördineert het de zorg in het buitenland die buiten de praktische invloedssfeer van de huisarts valt.

De alarmcentrale werkt nauw samen met verschillende vervoerders, zoals ambulanciers en luchtvaartmaatschappijen. Het medisch team kan een gedegen advies geven over de vervoerbaarheid van de patiënt. Waar mogelijk wordt de wens van de patiënt gehonoreerd en worden de nodige aanpassingen doorgevoerd om de patiënt naar Nederland te vervoeren. Soms is het echter niet medisch verantwoord om de patiënt te vervoeren en kan deze beter ter plaatste behandeld worden. Zodra de situatie van de patiënt stabiel(er) is en de bestemming duidelijk is, kan deze alsnog vervoerd worden. Wanneer een patiënt niet naar huis kan, regelt de alarmcentrale een heropname in bijvoorbeeld een verpleeghuis of ziekenhuis. Niet zelden gebeurt dit in overleg met de huisarts van de patiënt.

Niet alle patiënten kunnen door de lucht vervoerd worden. 5 , 6 In bepaalde gevallen is alleen een aanpassing van de originele vervoerswijze voldoende. Bij een gebroken enkel kan de patiënt bijvoorbeeld wel vliegen en moet het been ook tijdens de vlucht zo goed mogelijk hoog worden gehouden.

Als laatste kan de alarmcentrale de patiënt informeren over de dekking van een behandeling: alleen spoedeisende zorg wordt altijd vergoed. Niet-spoedeisende zorg of repatriëringen worden alleen vergoed bij een aanvullende zorgverzekering en/of een reisverzekering.

De praktijk

Hier volgen 3 voorbeelden om te illustreren hoe complex het organiseren van goede zorg in het buitenland kan zijn, en welke aspecten een rol spelen bij het regelen van medisch vervoer.

Patiënten met een gebroken heup moeten liggend vervoerd worden. Een businessclassstoel valt dan af, omdat een patiënt tijdens stijgen en landen wél moet kunnen zitten. Een patiënt kan wel vervoerd worden op een stretchercase: een brancard in het vliegtuig. Hiervoor zijn 9 geclusterde stoelen nodig en de patiënt moet met een schaarwagen in het vliegtuig getakeld worden, wat vaak een logistieke uitdaging vormt. De richtlijnen voor medisch vervoer stellen dat er een verpleegkundige mee moet om de patiënt te begeleiden. 5 , 6 Bij een nog niet gestabiliseerde heupfractuur, zoals bij de patiënt in de casus, is er een risico op vetembolieën, die zonder adequate medische behandeling een ernstig en soms fataal beloop kennen. 7 Een commerciële vlucht is daarom medisch niet verantwoord. Zowel businessclass als stretcher case vallen daarom als optie af.

Een andere mogelijkheid is die van een air ambulance: een klein toestel dat als een volledige IC-kamer ingericht kan worden en waarin een medisch team meevliegt: een intensivist en een gespecialiseerde verpleegkundige, met de nodige apparatuur en medicatie. Daarmee zijn de meeste medische complicaties te ondervangen. Air ambulances worden ingezet voor het verkrijgen van noodzakelijke zorg – bij repatriëringen worden ze alleen in uitzonderlijke situaties gebruikt. De verzekering van de patiënt uit de casus dekt geen air ambulance voor vervoer naar Nederland. De enige reële optie is dus eerst opereren in Afrika voor noodzakelijke zorg, daarna vervoeren naar Nederland.

Omdat er lokaal geen mogelijkheid is om te opereren zal deze patiënt vervoerd moeten worden naar de dichtstbijzijnde kliniek waar dat wel kan. Vaak is dat in de grotere en meer westers georiënteerde steden. De afstand is echter te groot en het is wegens criminaliteit en slechte wegen te gevaarlijk om meneer met een ambulance te vervoeren. Hij zal moeten vliegen. Een binnenlandse commerciële vlucht geeft dezelfde problemen als een commerciële vlucht naar Nederland. Een air ambulance is medisch gezien wel mogelijk en geïndiceerd: de reisduur is beperkt, en daarmee ook het risico op vetembolieën, er is gespecialiseerde medische begeleiding en apparatuur beschikbaar, en vanwege het spoedeisende karakter dekt de verzekeraar de vlucht [kader]. Dit is een snelle en veilige manier om de patiënt te evacueren om zo toegang te krijgen tot adequate noodzakelijke zorg.

Na de operatie zijn er geen medische contra-indicaties voor vliegen, meneer is fit-to-fly. Omdat hij niet langer dan 3 uur achtereen kan zitten, wordt een businessclassticket geregeld, zodat hij gedurende de vlucht kan liggen, maar tijdens stijgen en landen wel kan zitten. Zou hij extra assistentie vergen die een medereiziger niet kan geven, bijvoorbeeld ondersteuning of het toedienen van fraxiparine, dan kan een verpleegkundige meevliegen.

Conclusie

Wanneer patiënten buiten de Nederlandse grenzen medische zorg behoeven en het regelen van de juiste zorg organisatorisch lastig of complex wordt, kan een alarmcentrale uitkomst bieden. Die kan de zorg in het buitenland coördineren als die buiten de invloedssfeer van de huisarts valt. De alarmcentrale organiseert medische evacuaties en repatriëringen naar Nederland, en draagt zo nodig zorg voor heropname in Nederland. Ook kan een alarmcentrale de betaling van de zorg regelen, en de patiënt inlichten en adviseren over vergoedingen, in lijn met de richtlijnen van verzekerde zorg. 8