Prikkelende visie op ziekte

Doelgroep Artsen, studenten geneeskunde. Inhoud Het boek bestaat uit tien hoofdstukken die elk veel relevante informatie en prikkelende conclusies van de auteur bevatten. In de eerste hoofdstukken beschrijft Mackenbach een ecologische (op omgevingsfactoren gerichte) visie op het ontstaan van ziekten en bespreekt hij de variatie in het vóórkomen van ziekten in de geschiedenis, tussen landen en tussen groepen in een land. Daarna stelt hij de oorzaken centraal: genetische oorzaken, gedrags- en milieufactoren. Het boek eindigt met drie hoofdstukken over gezondheidsbeleid, te weten het zorgbeleid, de ziektebestrijding en het public health-beleid. Elk hoofdstuk bevat een handzame samenvatting en een uitvoerige lijst van geraadpleegde literatuur. Oordeel Na het lezen van dit boek is het belang van sociaal-economische omstandigheden voor de volksgezondheid volkomen duidelijk. Binnen Nederland is voor de armere, laagopgeleide bewoner nog een wereld te winnen. Welvarende, hoogopgeleide inwoners leven zes tot zeven jaar langer en vijftien tot twintig jaar langer in goede gezondheid. Daarnaast is duidelijk dat de keerzijde van de westerse welvaart de armoede elders in de wereld is. Een volksgezondheidsoase als Nederland dankt haar gunstige situatie deels aan succesvolle competitie om schaarse hulpbronnen met arme landen. De gezondheidszorg heeft slechts een bescheiden bijdrage geleverd aan de toename van de levensverwachting sinds de 19e eeuw, maar in de afgelopen decennia is het relatieve belang sterk toegenomen. Verrassend is dat het effect van de verbeterde gezondheidszorg tussen 1950 en 2000 ongeveer de helft van de totale toename in levensverwachting in westerse landen heeft opgeleverd. De stijging van de levensverwachting ging gepaard met een toename van chronische ‘welvaartsziekten’, maar het aantal jaren dat de westerse mens doorbracht met ziekte en gebrek nam niet toe. Ten slotte opent Mackenbach terecht de discussie of de overheid niet een grotere rol moet opeisen in de preventie van ziekten door actiever beleid te voeren in de zogenaamde ‘passieve gezondheidsbescherming’, bijvoorbeeld door regelgeving over calorie- en zoutgehalte van kant-en-klaarmaaltijden, genotmiddelen of luchtverontreiniging. Zijn streven is in strijd met een breed gedeelde, liberale, westerse levensopvatting: burgers moeten hun leven tot op grote hoogte naar eigen inzicht kunnen inrichten. Volgens Mackenbach ziet de overheid het collectieve karakter van de gezondheidsrisico’s over het hoofd. Hij ziet gedragsfactoren als een soort individuele vermomming van omgevingsfactoren. Deze lijken de uitkomst van de vrije wil, maar in werkelijkheid gaat het meestal om collectieve verschijnselen. Zo gaat sociale ongelijkheid altijd gepaard met verschillen in eetgewoonten, taalgebruik, vrijetijdsbesteding en smaak. Voor geïnteresseerden in de problematiek van verspreiding en preventie van ziekten en de relatie met sociaal-politieke factoren heeft hoogleraar maatschappelijke gezondheidszorg Mackenbach een zeer interessant en prettig leesbaar boek geschreven. Bart Meijman