Lachgas: een drug met vele gezichten

Gebruik van lachgas

Lachgas (ofwel distikstofmonoxide, N2O) is een kleur- en geurloos gas dat in de 18de eeuw door de Engelse scheikundige Joseph Priestley is ontdekt.1 Van oudsher werd het gas als narcosemiddel gebruikt.2 Doordat er sterkere en geschiktere narcotica beschikbaar kwamen, is lachgas inmiddels nagenoeg uit de operatiekamer verdwenen. Medicinaal lachgas (50% lachgas en 50% zuurstof) wordt door tandartsen, door ambulancepersoneel en bij kinderen nog wel gebruikt voor kortdurende anesthesie.34 Lachgas wordt ook gebruikt in de voedingsindustrie als drijfgas voor slagroomspuiten en om het vermogen van verbrandingsmotoren te vergroten.5 Vanaf het midden van de jaren 90 van de vorige eeuw gebruiken mensen lachgas steeds vaker als roesmiddel.6 Tussen 2016 en 2018 is het gebruik van lachgas onder de Nederlandse volwassen bevolking sterk toegenomen. Cijfers van het Trimbos-instituut uit 2018 laten zien dat onder de algemene bevolking van 18 jaar en ouder 6,9% ooit lachgas gebruikte en 2,7% dit het voorafgaande jaar deed.3 Van de 20- tot 24-jarigen gebruikte 14,6% in het laatste jaar lachgas.3 Bij recreatief gebruik wordt lachgas meestal via een ballon geïnhaleerd. Ballonnen kunnen worden gevuld vanuit gascilinders of vanuit een slagroomgaspatroon via een slagroomspuit (die gebruikers ‘cracker’ of ‘breker’ noemen).7

Een euforisch effect

Het werkingsmechanisme van lachgas is niet geheel bekend.1 Meerdere onderzoeken laten zien dat lachgas, net als bijvoorbeeld ketamine, zorgt voor een blokkade van de NMDA-receptor in de hersenen.89 Deze blokkade remt pijnsignalen en zorgt voor een euforisch effect. Kenmerkend voor dit effect zijn, zoals de naam al doet vermoeden, de lachkicks. Ondanks de psychoactieve werking van lachgas zien we nauwelijks verslaving zoals bij andere drugs.135 Een onderzoek onder jongeren wijst uit dat het ontspannende effect van lachgas, dat zich vertaalt in angstreductie en het verdwijnen van ‘wilde gedachten’, een van de effecten is die het gebruik in stand houdt.10

Wetgeving

Tot juli 2016 viel lachgas onder de Geneesmiddelenwet, sinds die tijd valt het onder de Warenwet. Deze wet maakte de vrije handel van lachgas mogelijk.10 Online zijn patronen vaak voor slechts een paar euro te koop.11 Deze brede beschikbaarheid heeft bijgedragen aan de ‘normalisatie’ van lachgas. Vooral jongeren en jongvolwassenen zien lachgas als onschuldig en beschouwen het nauwelijks als een drug.5 In juni van dit jaar diende staatssecretaris Blokhuis een wetsvoorstel in om lachgas op te nemen op lijst 2 van de Opiumwet (de lijst met onder andere alle softdrugs) en daarmee het recreatieve gebruik in te perken.12 Opname op deze lijst kent nogal wat haken en ogen vanwege het gebruik van lachgas in de eerdergenoemde industrieën. Het aantal (ernstige) gezondheidsincidenten dat is gerelateerd aan lachgasgebruik is de laatste jaren sterk toegenomen.13 Medisch specialisten slaan alarm.14 Dit maakt het voor ons als huisartsen belangrijk dat ook wij op de hoogte zijn van de mogelijke complicaties en risico’s, en de dialoog aangaan met onze patiënten.

Complicaties en risico’s

Bevriezingsletsel

Lachgas heeft een temperatuur van -55 °C.15 Bij het vullen van ballonnen verwarmt het gas. Rechtstreekse inhalatie vanuit een cilinder of patroon kan leiden tot cryogeen letsel van de mond, keelholte en in zeldzame gevallen zelfs de longen.315 Steeds vaker zien we bevriezingsletsel van de bovenbenen doordat gebruikers de lachgascilinder tussen de benen inklemmen. Door de kortdurende roes en verhoogde pijndrempel ontstaan vaak diepe wonden.16

Bij bevriezingsletsel onderscheiden we vier gradaties. Een eerstegraadsbevriezing betreft een bleke laesie met rondom erytheem. Bij een tweedegraadsbevriezingsletsel zien we daarnaast blaren gevuld met melkachtig of helder vocht. Eerste- en tweedegraadsbevriezingen kunnen na verwarming met een vetgaas worden verbonden. Derde- en vierdegraadsbevriezingen moet u verwijzen. Een derdegraadsbevriezingsletsel herkent u aan hemorragische blaren. Bij een vierdegraadsbevriezing ziet u compleet weefselverlies en voelt de huid hard aan.17 Ongeacht de ernst van het bevriezingsletsel moet u de plek gedurende 15 tot 30 minuten verwarmen tot deze volledig is ontdooid. Dit is het geval wanneer de huid roodpaars verkleurt en weer plooibaar is. Tot 2 uur na het ontstaan van bevriezingsletsel is opwarmen zinvol; na deze tijd zou het alleen maar meer schade berokkenen.18 Voor het opwarmen kunt u gazen gedrenkt in water van circa 40 °C gebruiken. Een alternatief is verwarmen met eigen lichaamswarmte. Actief opwarmen, bijvoorbeeld door wrijven met de hand, veroorzaakt meer schade en is daarom af te raden.17

Hypoxie

Lachgas wordt niet gemetaboliseerd, waardoor het euforische effect van korte duur is: slechts enkele minuten.1 Doordat het effect kort aanhoudt, nemen gebruikers vaak meerdere ballonen of patronen direct achter elkaar. Wanneer gebruikers tussen teugen lachgas niet ‘normaal’ lucht inademen, kan hypoxie ontstaan. Dat kan leiden tot hoofdpijn, concentratiestoornissen en verwardheid, en in sommige gevallen zelfs tot bewustzijnsverlies.3

Vitamine B12-tekort

Lachgas kan een tekort aan vitamine B12 op celniveau veroorzaken. Zie ook het artikel ‘Neurologische klachten en diagnostiek bij lachgasgebruik’ van Eva Hendriks, et al.

Zwangerschap en vruchtbaarheid

Het gebruik van medicinaal lachgas voor pijnstilling bij bevallingen zou veilig zijn.35 Onduidelijk is wat het effect van recreatief lachgasgebruik is op het ongeboren kind. Dierproefonderzoek laat zien dat lachgas mogelijk een direct effect heeft op de hersenontwikkeling van de foetus.919 De eerdergenoemde hypoxie door lachgasgebruik kan tevens tot schade aan de foetus of tot een miskraam leiden. Recreatief gebruik van lachgas tijdens de zwangerschap is daarom af te raden.3 Wij adviseren om het gebruik van lachgas (net als andere drugs) tijdens het preconceptieconsult expliciet af te raden.

Onder een deel van de (jonge) gebruikers bestaat de mythe dat lachgasgebruik tot onvruchtbaarheid leidt.5 Hier is echter geen bewijs voor.19

Verkeersdeelname

Het aantal verkeersincidenten waarbij lachgas een rol speelde, is de laatste jaren sterk toegenomen.20 Lachgasgebruik achter het stuur is weliswaar verboden, maar de pakkans is laag. Door de snelle metabolisatie is lachgas niet in bloed, urine, adem of speeksel te detecteren, wat bij andere drugs wel het geval is.20 Over de effecten van lachgas op de rijvaardigheid bestaat nog veel onduidelijkheid. Ondanks het kortdurende effect van lachgas blijkt dit het concentratievermogen tot enkele uren na gebruik te beïnvloeden. Momenteel luidt dan ook het advies om enkele uren na blootstelling aan lachgas geen auto te rijden.3

Zeldzame complicaties

Het lachgas in cilinders of tanks is onder hoge druk samengeperst. Rechtstreekse inhalatie hieruit kan in afgesloten lichaamsholten een even grote druk veroorzaken. In zeldzame gevallen kan dit tot een ruptuur van het trommelvlies of de alveoli leiden.1 Hoewel hierover internationaal diverse case reports bestaan, zijn dergelijke casussen in Nederland niet bekend, aldus een woordvoerder van het Trimbos-instituut.2123

Conclusie

Bevriezingsletsel, vitamine B12-tekort en hypoxie zijn voorbeelden van complicaties die kunnen optreden bij lachgasgebruik. Wees hier als huisarts alert op. Daarnaast is het ook van belang om expliciet naar het gebruik van lachgas te vragen, aangezien veel patiënten het middel vaak nog steeds niet als een drug zien.