Kaalkoppenkoffietafelboek

Dermatologie is, met milde ironie, te bestempelen als een ‘oppervlakkig’ vak. Bij weinig specialisaties is het direct zichtbare aspect zo belangrijk als in dermatologie. Als ook voor de patiënt trouwens. Die zichtbaarheid heeft een voordeel: huidziekten zijn fotogeniek. Enkele jaren geleden verscheen Heftig vel, een fraai en kunstzinnig fotoboek van patiënten met diverse huidafwijkingen. 1 Dit boek – met foto’s van Adrienne Norman – kreeg met Undercover/Onthecover een waardige opvolger, gewijd aan een enkel thema (alopecia), met foto’s van een keurkorps topfotografen. Het boek begeleidde een expositie in het Nederlands Fotomuseum. Kaal zijn is iets heel anders, en heeft andere associaties, dan kaal worden. Aldus Marijn van der Jagt in haar openingsessay. Zij schrijft verder: ‘Bij hoofdhaar werken de bezweringen van de cosmetica-industrie omgekeerd. Het hoofdhaar is het bloemenperk van de tuin die ons lichaam is’. Het ideaalbeeld is een volle haardos, die bij vrouwen bij voorkeur ook nog eens lang is. Haarverlies heeft voor vrouwen een andere impact dan voor mannen. Een kalende man is geen bezienswaardigheid, een kalende vrouw wel. Overigens is dit ideaalbeeld in ‘beweging’: het onderscheid tussen man en vrouw – in termen van haarbedekking – vervaagt meer en meer. Het gladde, haarloze lichaam is momenteel het ideaal van de metroseksueel (al blijft het een kale schedel een nadrukkelijk onderscheidend element tussen man en vrouw). Het boek bevat stuk voor stuk gevalsbeschrijvingen-in-beeld, van mensen die door ziekte een kaal hoofd hebben. Het effect van die foto’s is groot: niet langer ziet de kijker ‘iemand’ met ‘gewoon’ een ‘kaal’ hoofd. Nee, juist de uitstraling van de ‘modellen’ maakt diepe indruk. Verschillend als zij zijn, tonen zij elk hun volstrekte identiteit, kracht en schoonheid. De kale schedels lijken een kleitablet voor emoties als schaamte, trots, berusting, verzet, woede, lijdzaamheid, eigenzinnigheid of ingetogenheid. Initiatiefneemster van het project – Monique Benthin, die zelf haaruitval ervoer als verschijnsel van een auto-immuun ziekte – mag trots zijn: een schitterend boek in een originele en briljante vormgeving. Het nawoord is van Jan Bos, hoogleraar dermatologie. De foto’s dwingen tot alsmaar opnieuw kijken, tot het ontleden van de veelkleurige emoties in de ogen van de patiënt. Wie op zoek is naar de beleving van de patiënt, vindt hier veelgelaagde antwoorden. Fotografie is het stiefkindje geworden van de geneeskunde. Dit boek laat zien dat levensverhalen zichtbaar zijn te maken. Frans Meulenberg