Citation bias en de hardnekkigheid van wish bias

Op basis van observationeel onderzoek verschijnen er in de medische pers geregeld hoopvolle berichten over de heilzame werking van interventies die later door RCT’s worden weersproken. Een voorbeeld daarvan zijn de hooggespannen verwachtingen in de eerste helft van de jaren ’90 omtrent het gebruik van vitamine E ter preventie van hart- en vaatziekten. Onderzoekers gingen na of en in hoeverre deze verwachtingen in de literatuur aanhouden ondanks het beschikbare negatieve bewijs, in het bijzonder de HOPE-trial uit 2000. De resultaten zijn onthutsend. Van de artikelen die de aanvankelijke observationele publicaties citeren, blijkt een aanzienlijk percentage nog steeds vertrouwen te hebben in het gebruik van vitamine E, zelfs als ze melding maken van de negatieve resultaten van de latere RCT’s. Het percentage gelovigen blijkt door de jaren heen slechts langzaam af te nemen. Een scala aan argumenten wordt aangevoerd om de uitkomsten van de trials te ontkennen. Zo waren de geïncludeerde proefpersonen mogelijk te gezond en hadden ze te weinig oxidatieve stress om űberhaupt effect te kunnen meten, of zou het synthetische vitamine-E-preparaat niet uitwisselbaar zijn met zijn natuurlijke variant. Opmerkelijk daarbij is dat de auteurs van publicaties in tijdschriften die gericht zijn op klinische specialismen en afzonderlijke basisdisciplines hardnekkiger aan de oude overtuigingen vasthouden dan auteurs van publicaties in algemene medische tijdschriften. De meeste van eerstgenoemde publicaties betreffen niet-gerandomiseerd onderzoek met positieve resultaten en klaarblijkelijk hebben de onderzoekers er behoefte aan om hun resultaten met die van gelijkgestemden te vergelijken. Er ontstaat aldus een significante citation bias. Uit het feit dat zelfs auteurs die wel melding maken van negatieve resultaten van RCT’s deze nogal eens trachten te ontkennen, blijkt evenwel ook een sterke invloed van wish bias. Misschien zijn wetenschappers weinig beter dan andere mensen die er ook allerlei irrationele opvattingen op na houden. Overigens doen de richtlijnenmakers het wel goed, want zij bevelen vitamine E niet aan in hun geschriften. (TW)