Echografie calcaneus bij diagnostiek osteoporose

Vraagstelling Osteoporose is een aandoening die wordt gekarakteriseerd door een te lage botmassa, met als gevolg een verhoogd risico op fracturen. De diagnose osteoporose wordt vastgesteld door de gouden standaard: dual-energy X-ray absorptiometry (DEXA).1 Eind jaren ’90 ontstond er interesse in het gebruik van de kwantitatieve echo van de calcaneus (KEC) voor het vaststellen van osteoporose.2 Wij vroegen ons af wat de waarde is van echografie van de calcaneus voor het stellen van de diagnose osteoporose in vergelijking met de gouden standaard, de DEXA-bepaling. Hiervoor onderzochten wij de sensitiviteit en specificiteit van kwantitatieve echografie van de calcaneus voor het vaststellen van osteoporose met de DEXA-scan als gouden standaard.

Zoekstructuur Zoekstrategie PubMed: ‘calcaneus/ultrasonography’ (MeSH) AND ‘osteoporosis’ (MeSH). Er zijn geen filters toegepast.

Resultaten We vonden 20 reviews. Een recente review viel af omdat deze geen kwaliteitsbeoordeling bevatte van de geïncludeerde artikelen.3 Vervolgens viel een aantal reviews af omdat zij alleen in het Japans beschikbaar waren. Er bleef 1 meta-analyse over van goede kwaliteit die we hebben gebruikt om de vraagstelling te beantwoorden.4

Bespreking In de meta-analyse waren 25 onderzoeken opgenomen die voldeden aan de inclusiecriteria; sensitiviteit en specificiteit van KEC voor het identificeren van personen met een DEXA-score van –2,5 of lager in heup of lumbale wervelkolom. In totaal waren 6726 patiënten geïncludeerd in deze meta-analyse, voornamelijk vrouwen (mediaan 46-64 jaar). Alle onderzoeken rapporteerden over kwantitatieve afkapwaardes, gebruikt om positieve en negatieve resultaten te onderscheiden. Bij de DEXA-scan is de referentiewaarde voor osteoporose vastgesteld op T-2,5. Bij KEC is die referentiewaarde nog niet bekend, vandaar dat verschillende drempelwaardes worden gebruikt. Uitgaande van de afkapwaarde T-score –1 is de sensitiviteit van KEC 79% (95%-BI 69 tot 89%) en de specificiteit 58% (96%-BI 44 tot 70%) voor het identificeren van personen met DEXA-score T –2,5 (en dus officieel voldoen aan de diagnose osteoporose). Als de T-score-afkapwaarde verhoogd wordt naar 0 neemt de sensitiviteit toe tot 93% (95%-BI 87 tot 97%), echter de specificiteit daalt tot 24% (95%-BI 10 tot 47%). De likelihood ratio van een positieve KEC (drempel T-score –1) is 1,88, de likelihood ratio van een negatieve KEC (drempel T-score –1) is 0,36.

Aanvullend commentaar De geïncludeerde onderzoeken betroffen voornamelijk vrouwen, van wie veel postmenopauzaal. De conclusies gelden dan ook alleen voor deze groepen. De geïncludeerde onderzoeken zijn door twee auteurs onafhankelijk beoordeeld op informatie over onderzoeksopzet, deelnemers, resultaten en mogelijke bronnen van bias. De voorafkans op osteoporose bij vrouwen tussen de 60-69 is 22%,5 de achterafkans van DEXA-vastgestelde osteoporose is 34% (95%-BI 26 tot 41%) na een positieve uitslag bij KEC en 10% (95%-BI 5 tot 12) na een negatieve uitslag bij KEC. Hierbij is de T-scoredrempel KEC –1.

Conclusie Aan de hand van kwantitatieve echografie van de calcaneus, bij gebruikelijke afkapwaardes, kan de diagnose osteoporose (DEXA-scan vastgesteld) niet bevestigd noch verworpen worden.

Betekenis In de spreekkamer betekent dit dat het advies om ‘niet te behandelen voor osteoporose op grond van een meting met behulp van echo’ uit de NHG-Standaard Osteoporose (2005) nog steeds gevolgd kan worden.