Let op kinderen van ouders met psychische problemen

Beschouwing

Ruim 400.000 Nederlandse kinderen (onder de 18) hebben ouders met psychische of verslavingsproblemen.1 Veel van die kinderen hebben emotionele en gedragsproblemen en de helft krijgt op latere leeftijd zelf ook een psychische stoornis. Een kind dat één ouder heeft met psychische problemen, heeft 33% meer kans, een kind dat twee ouders heeft met psychische problemen, heeft ruim 60% meer kans ten opzichte van kinderen met stabiele ouders.2 Die percentages zijn hoger dan bij kinderen van ouders met een ernstige somatische ziekte zoals kanker.3 Het Landelijk Platform KOPP/KVO (kinderen van ouders met psychiatrische problemen/kinderen van verslaafde ouders) organiseert onder auspiciën van het Trimbos-instituut preventie en zorg voor deze groep.

Stress bij kinderen

De impact van psychische ziekte van de ouder op het kind hangt af van de balans tussen beschermende factoren en andere risicofactoren.3 Niet zozeer de aard van de psychopathologie is daarbij van invloed als wel de chroniciteit en het gebrek aan ‘voldoende ouderschap’.2 Als de moeder psychische klachten heeft, heeft dat een grotere impact op kinderen dan als de vader ze heeft. De ziekte maakt dat de ouder minder gevoelig is voor de behoeften van het kind en daaraan minder tegemoetkomt,45 relationele conflicten tussen de ouders maken dat het gezin een minder veilige omgeving wordt. De kwetsbaarheid van het kind wordt mede bepaald door ontwikkelingsfase en karakter.67 Onvoorspelbaarheid en chronische stress hebben invloed op de ontwikkeling van het kinderbrein en veranderen de werking van het geheugen in de prefrontale cortex, waardoor de basis voor het verwerken van toekomstige ervaringen minder stevig wordt.4 Bovendien leidt psychopathologie in een gezin vaak ook tot relationele en sociale problemen, zoals een kleiner netwerk, problemen met geld en huisvesting, die doorwerken in de ontwikkeling van het kind. In reactie op stress kunnen kinderen externaliserend of internaliserend gedrag gaan vertonen. Externaliserend gedrag is bijvoorbeeld boos zijn; internaliserend gedrag komt tot uiting in somatische klachten of emotionele problemen.6 Een ander zichtbaar gevolg is rolomdraaiing: kinderen ruilen ten opzichte van hun ouders de rol van kind in voor die van partner of ouder, zoals in de casus.7 Volwassen KOPP-kinderen hebben vaker onverklaarde somatische klachten en relatieproblemen, en herhalen vaak ook de pathologie van hun ouders en grootouders.8

Planmatige aanpak

De literatuur geeft als vuistregel: ‘Richt de behandeling niet eenzijdig op de patiënt, maar ook op de gezonde partner en kinderen’. De optimale aanpak berust op drie pijlers: (1) behandeling van de zieke ouder, (2) steun aan de gezonde ouder en aan het gezin en (3) psycho-educatie voor de kinderen.6 Uit onderzoek blijkt dat interventies door de jeugdzorg die specifiek zijn gericht op het verhogen van de opvoedvaardigheden van ouders een gunstige associatie hebben op de internaliserende klachten van kinderen.6 Ook maatschappelijke ondersteuning gericht op huisvesting en hulp bij financiering vermindert de stress in het gezin.9 De Databank Effectieve Jeugdinterventies bevat informatie over verschillende interventies, onder andere over een een online groepscursus voor ouders.7 Ook babymassage door de zieke ouder kan bijzondere resultaten bereiken: het verhoogt de sensitiviteit van de ouder en lijkt meer effect te hebben dan alleen gesprekken met de ouders.

Psycho-educatie is de derde belangrijke pijler in het beleid. KOPP-kinderen hebben vooral behoefte aan informatie over de ziekte van hun ouder, gegeven door de professional die de ouder behandelt.6 Kinderen vanaf 9 jaar kunnen zich al geholpen voelen door een eenmalig gesprek met de behandelend arts.3 Jongeren ontvangen het online chatprogramma kopstoring.nl positief, maar de klinische effectiviteit is nog onduidelijk.10 Soms is verwijzing naar specifieke hulpverlening noodzakelijk. En last but not least: voor alle kinderen en jongeren is het gunstig als ze op school goed blijven functioneren; voor hun zelfvertrouwen en omdat school zo’n groot deel van het leven en de toekomst van een kind is.

Rol van de arts

Huisartsen, kinderartsen, jeugdartsen en psychiaters zijn cruciaal in het signaleren van een bedreigde ontwikkeling van een kind. Nascholing over KOPP leidt bij artsen tot significant betere herkenning van deze problematiek en een positievere aanpak van risicofactoren. Als de arts ouders vraagt naar het wel en wee van hun kinderen, daagt dat hen uit in hun verantwoordelijkheid.3

Het enige specifieke kenmerk van KOPP is de voorgeschiedenis van de ouders

Conclusie

Stress kan bij kinderen somatische en psychische klachten teweegbrengen. Psychische problemen bij de ouders zijn een belangrijke risicofactor in de ontwikkeling van kinderen. Als de hulpverlener zich hiervan bewust is, kan hij met enkele eenvoudige vragen naar de thuissituatie een genuanceerder beeld krijgen van de emotionele klachten van een tiener. Er is voor KOPP geen ander specifiek kenmerk dan de voorgeschiedenis van de ouders.