Liplikeczeem

Liplikeczeem (lip licking dermatitis) is een contacteczeem dat ontstaat door frequent likken van de lippen en de omliggende huid. 1 – 3 Het herhaaldelijke contact met speeksel beschadigt de huid, die vervolgens ontstoken raakt.

Etiologie en pathogenese

In de regel is er sprake van een vicieuze cirkel, die begint doordat een droge huid de patiënt ertoe beweegt de lippen veelvuldig te bevochtigen met speeksel. 2 – 4 Het vocht en de verteringsenzymen in het speeksel beschadigen de huid, die uitgedroogd en geïrriteerd raakt en dat zet de patiënt aan tot nog meer likken.

Sommigen beschouwen dit veelvuldig likken als een tic; het fenomeen wordt daarom ook weleens tic des lèvres genoemd. Liplikeczeem lijkt meer voor te komen in de wintermaanden, wanneer de huid droger is. 5

Differentiaaldiagnose

In de differentiaaldiagnose staan dermatitis perioralis, per­lèche, atopisch eczeem en impetigo. Ook een geïsoleerde contactallergie rond de mond, bijvoorbeeld in reactie op bestanddelen van tandpasta, kan soms sterk lijken op liplikeczeem. Bij liplikeczeem zijn echter uitsluitend de lippen en de direct omliggende huid aangedaan, precies tot daar waar de tong bij kan komen. 2 – 7 Bij de andere aandoeningen is de huid meestal ook buiten het bereik van de tong beschadigd en is vaak juist rond de lippen een zone niet aangedaan.

Epidemiologie

In de literatuur is liplikeczeem bij patiënten van alle leeftijden beschreven, maar het komt het vaakst voor bij kinderen. 4 – 8 Ook patiënten met een angststoornis of depressie en patiën­ten met een mentale beperking lijken vaker liplikeczeem te ontwikkelen en er zijn aanwijzingen dat de aandoening vaker voorkomt bij vrouwen dan bij mannen. 9 – 11 Atopie lijkt een predisponerende factor te zijn, mogelijk omdat atopische pa­tiënten vaak al een wat drogere huid hebben. 11 , 12

In de huisartsenpraktijk wordt liplikeczeem geregistreerd onder ICPC-code S88 (Contacteczeem/ander eczeem), een verzamelcode waarvan de incidentie in de leeftijd 0–1 jaar 43,5 en in de leeftijd 1–14 jaar 20–30 per 1000 kinderen per jaar is. 13 Welk gedeelte hiervan liplikeczeem betreft, is onbekend.

Waarmee komt de patiënt?

Patiënten komen vaak met gevoelige, branderige of pijnlijke lippen en omliggende huid, soms met jeuk. 4 – 8 Sommige patiënten of hun ouders geven aan dat ze het eczeem cosmetisch storend vinden. 9

Anamnese

Vraag naar:

• herhaaldelijk likken van de lippen

• atopisch eczeem

• stress of overbelasting

• allergieën

Vraag bij aanwezigheid van crustae ook of er in de omgeving (klasgenoten, kinderopvang) mensen met impetigo (‘krentenbaard’) zijn, en vraag naar koorts of ziek-zijn.

Onderzoek

Meestal volstaat lokaal onderzoek. Bij inspectie van de mond ziet men perioraal een scherpbegrensde, erythematosquameuze huiduitslag, waarvan de begrenzing overeenkomt met de reikwijdte van de tong [figuur 1]. Soms is het eczeem alleen aanwezig op de omliggende huid tot aan het lippenrood, maar meestal is ook het lippenrood zelf aangedaan. De lippen zijn droog, vertonen kloofjes en soms zijn er bloedkorstjes.

Als het eczeem langdurig aanwezig blijft, kan er hyperpigmentatie van de huid ontstaan. Deze postinflammatoire hyperpigmentatie verdwijnt meestal vanzelf na een paar maanden. Overigens kan ook hypopigmentatie als tijdelijk restverschijnsel optreden.

Soms is er sprake van impetiginisatie van het eczeem. 11 In dat geval zijn er honinggele crustae aanwezig [figuur 2]. In zeldzame gevallen kunnen er ook blaren (impetigo bullosa) aanwezig zijn.

Aanvullend onderzoek is bij liplikeczeem zelden nodig. Bij impetiginisatie die niet reageert op antibiotica kan een kweek worden afgenomen om vast te stellen met welke verwekker(s) het eczeem is geïnfecteerd.

Beleid

Informatie

Het belangrijkst is dat de patiënt ophoudt steeds de lippen te likken. 3 – 11 , 14 Vertel patiënten daarom dat likken de klachten uitlokt en in stand houdt, en dat de klachten binnen 4–6 weken vanzelf verdwijnen als de patiënt stopt met likken. 14

Zalf

Het genezingsproces kan worden gestimuleerd door meerdere keren per dag een indifferente vette zalf, bijvoorbeeld ­vaseline, op en rond de lippen aan te brengen. 2 , 3 De zalf vormt een barrière die voorkomt dat het speeksel de huid verder irriteert en uitdroogt.

Als de aandoening hardnekkig blijkt, kan kortdurend gebruik van een lichte corticosteroïdzalf, zoals hydrocortisonzalf, uitkomst bieden, maar dit is meestal niet nodig. 2 , 3 , 8 , 12 , 14

Bij impetiginisatie van het eczeem kan worden gestart met een antibiotische zalf; fusidinezalf is de eerste keus. 14 Alleen bij ernstige infecties kan een oraal antibioticum worden overwogen.

Hygiëne

Een belangrijk advies bij impetiginisatie van het eczeem is de nagels kortgeknipt te houden, de handen frequent te reinigen met water en zeep, en het geïmpetiginiseerde gebied zo min mogelijk aan te raken om verspreiding van de bacteriën te voorkomen.

Wanneer verwijzen?

Verwijzen is zelden nodig bij liplikeczeem. Vaak is dwangmatig liplikken een voorbijgaande tic, maar soms is ondersteuning van een (kinder)psycholoog gewenst om het gedrag af te leren. Overweeg verwijzing naar een dermatoloog bij diagnostische twijfel of bij onvoldoende verbetering ondanks adequate behandeling.

Preventie en voorlichting

Het is belangrijk patiënten ervan bewust te maken dat liplikeczeem ontstaat en in stand wordt gehouden door het veelvuldig likken van de lippen. Stimuleer mensen in het sociale netwerk van de patiënt (ouders, onderwijzers) om deze telkens op het liplikken te wijzen als het optreedt. Met adequate instructies en begeleiding (niet likken aan de lippen en meerdere keren per dag insmeren met vaseline) verdwijnt de aandoening doorgaans binnen enkele weken volledig.