Overleeft de waarheid?

Onze patiënten overleven uiteindelijk niet, maar hoe staat het met de waarheid? Is het door de hardwerkende wetenschappelijke arbeider gedolven klompje waarheid wel bestand tegen de tand des tijds? Men zou denken dat waarheid of werkelijkheid, eenmaal gevonden, van blijvende aard is. Tenminste, als we ervan uitgaan dat waarheid eenduidig, objectief vaststelbaar en van alle tijden is. Dat is al een dubieus uitgangspunt, maar laten we toch maar stellen dat er op biomedisch gebied een objectieve waarheid bestaat. Dan zou je verwachten dat een conclusie op basis van valide onderzoek na 50 jaar nog steeds staat als een huis – dit even los van het verouderen van behandelmethoden. Een minder streng standpunt zou kunnen zijn dat een conclusie, verkregen met kwalitatief goed onderzoek langer geldig blijft dan een conclusie uit slechter onderzoek. Is dat ook zo? Poynard et al. onderzochten deze vraag en selecteerden daarvoor artikelen over cirrose en hepatitis, gepubliceerd tussen 1945 en 1999 in the Lancet en Gastro-enterology, zowel niet-gerandomiseerd onderzoek als RCT's en meta-analyses. Alle conclusies uit de samenvattingen werden beoordeeld door een panel deskundigen die bepaalden of ze nog geldig, obsoleet of inmiddels fout waren. Om rekening te houden met het verschil in tijdsduur tussen publicatie (ergens tussen 1945 en 1999) en beoordeling (in 2000) werden de resultaten geanalyseerd met survivalanalyse. Dan is een conclusie die in 2000 nog geldig is survival of truth en een conclusie die dan fout is death of truth. Wat bleek? In 2000 was 60% van de conclusies nog geldig, 19% verouderd en 20% fout. Die 20% is misschien wel geruststellend, maar het gaat hier wel om 2 respectabele tijdschriften! Conclusies uit niet-gerandomiseerd onderzoek bleken niet vaker fout dan conclusies uit gerandomiseerd onderzoek, zelfs niet als het ging om onderzoek naar effecten van therapie. Conclusies van meta-analyses op basis van individuele data (n=6) bleven lang geldig. Daarentegen bleek dat conclusies gebaseerd op kwalitatief goed onderzoek niet langer geldig bleven dan conclusies uit onderzoek van slechte kwaliteit. Om in termen van overleving te blijven: na 45 jaar was nog maar de helft van de conclusies geldig. Is de waarheid relatief? Of is de waarheid moeilijk objectief vaststelbaar? Uitgaand van een positivistische instelling houden we het er maar op dat onze methodologie voor verbetering vatbaar is en dat vooral meta-analyses op basis van individuele data de waarheid lijken te benaderen. (PL)