Pleidooi voor een onderzoeksfonds voor ‘evidence-based’ volksgezondheid en gezondheidszorg

Alleen pathofysiologisch en patiëntgebonden onderzoek is onvoldoende

De noodzaak om de traditionele mix van pathofysiologische inzichten en klinische ervaring aan te vullen met patiëntgebonden onderzoek staat niet ter discussie. Maar daarnaast is onafhankelijk evaluatieonderzoek van belang voor een optimale doelmatigheid van het (basis)pakket van de zorgverzekering, de organisatie van de preventieve en curatieve gezondheidszorg, en het gezondheidsbeleid. Gezondheidswetenschappelijk onderzoek is breed. Een voorbeeld kan dat duidelijk maken: overgewicht is in toenemende mate een probleem voor de volksgezondheid. Tot welke ziekten leidt overgewicht? Wat zijn de gevolgen voor de kwaliteit van leven, kosten en gebruik van zorg? Wat zijn geschikte interventies en bij wie zijn die succesvol en hoe implementeer je die?

Onderzoek heeft onvoldoende oog voor kliniek en maatschappij

De klinische en maatschappelijke relevantie bepalen de prioriteiten van het wetenschappelijk onderzoek in Nederland onvoldoende. Bovendien is er sprake van systematische over- en onderfinanciering van bepaalde aandachtsgebieden.2 De farmaceutische industrie, de collectebusfondsen en de overheid financieren elk een deel van het onderzoek. De industrie richt zich op de registratie van middelen waarvoor men een forse omzet verwacht. De collectebusfondsen richten zich primair op veelvoorkomende, ernstige aandoeningen. De bijdrage van de overheid krijgt vooral gestalte in de vorm van onderzoeksprogramma’s bij ZonMw, zoals de programma’s voor preventie en doelmatigheidsonderzoek. Het ministerie van VWS en de politieke prioritering van de adviezen van de Raad voor GezondheidsOnderzoek bepalen de inhoud van dit onderzoek.

Voor onderzoek naar de doeltreffendheid en doelmatigheid van preventie, diagnostiek en behandeling ontbreekt een solide financiering. Ook op het terrein van de organisatie en bekostiging van de zorg liggen er relevante onbeantwoorde onderzoeksvragen. Dergelijk onderzoek is cruciaal voor de betaalbaarheid van de gezondheidszorg op de langere termijn, en daarmee van groot belang voor de samenleving, de overheid en de zorgverzekeraars.

Onze kennis heeft nog veel lacunes

Keer op keer lukt het niet richtlijnen en protocollen volledig ‘evidence-based’ te maken. Belangrijke onderzoeksvragen blijven onbeantwoord, zoals onder meer duidelijk wordt uit veel Cochrane-reviews die concluderen dat de vraagstelling niet beantwoord kan worden door gebrek aan bewijs. Op klinisch gebied houdt de James Lind Alliance sinds kort de Database of Uncertainties about the Effects of Treatment bij (www.duets.nhs.uk), een soort uitgebreide NHG-lacunebak. Analoge initiatieven voor preventieve interventies en gezondheidsbeleid ontbreken nog.

Op naar een onafhankelijk onderzoeksfonds

Volgens de Initiatiefgroep Gezondheidswetenschappen is er grote behoefte aan een onderzoeksfonds voor ‘evidence-based’ volksgezondheid en gezondheidszorg. Dit fonds moet op gepaste afstand van de overheid, de ziektekostenverzekeraars en de farmaceutische industrie functioneren. Het onderzoeksbudget dient op basis van een klinische en maatschappelijke prioritering te worden toegekend, waarbij patiënten, professionals en onderzoekers een centrale rol vervullen. Een substantiële bijdrage van de ziektekostenverzekeraars ligt voor de hand, vanwege hun toegenomen verantwoordelijkheid voor de regie in de gezondheidszorg en hun grote belang bij een doeltreffende en doelmatige zorg. Zo’n onderzoeksfonds kan gefinancierd worden met een geringe opslag op de premie van het basispakket. In dat geval zou het onderzoeksfonds kunnen worden ondergebracht bij Zorgverzekeraars Nederland, waarbij een voldoende onafhankelijke positie cruciaal is. ZonMw kan dan de programmering van het onderzoek en de beoordeling van ingediende voorstellen coördineren. Daarbij is het van groot belang het kader helder af te bakenen, met name ten opzichte van bestaande programma’s voor preventie- en doelmatigheidsonderzoek. De procedures dienen slagvaardig te zijn, waarbij vertegenwoordigers van patiënten en professionals in de zorg de relevantie waarborgen en onderzoekers de wetenschappelijke kwaliteit.

Een dergelijk nationaal fonds voor preventie en zorg zou een investering vergen die slechts een fractie bedraagt van de kosten van de collectieve kortingen die zorgverzekeraars dit jaar verstrekten. Het belang is groot, want alleen op basis van goed onderzoek kan het nieuwe zorgstelsel adequaat presteren.