Van advies tot actie: betere zelfzorg door samenwerking huisarts, apotheker en drogist

Een goed gesprek begint vaak met een kop koffie, zo ook dit interview. ‘Dat is ook een vorm van zelfzorg’, grapt Fluitman. Ze vertelt over haar fascinatie voor zelfzorg, dat veel breder is dan zelfzorgmedicatie alleen. ‘Het omvat alles wat je als individu kunt doen om gezond te blijven of worden. Ik denk dat de behoefte van mensen om voor zichzelf te zorgen heel groot is. De gezondheidsvaardigheden die aan goede besluiten over zelfzorgmedicatie ten grondslag liggen, dat is waar we als apothekers en huisartsen kunnen bijdragen.’

Mensen doen nu eenmaal aan zelfzorg en daar worden we dagelijks mee geconfronteerd

Waarom is het voor huisartsen belangrijk meer over zelfzorgmedicatie te weten?

‘Het is sowieso belangrijk om te weten welke zelfzorgmedicatie mensen gebruiken. Middelen hebben indicaties, contra-indicaties en interacties die relevant kunnen zijn voor de therapie die je voorschrijft. Daarnaast weten mensen soms niet dat het middel dat ze op recept krijgen ook in hun zelfzorgmedicatie zit. Het is dus van belang om in ieder geval te weten wat mensen doen en vervolgens ook te begrijpen waarom ze dit doen.’

Hoe ga je om met mensen die met vragen over zelfzorgmedicatie, voedingssupplementen en kruidenpreparaten komen?

‘Wij baseren onze kennis en adviezen op wetenschappelijk onderzoek, maar de patiënt gaat af op wat internet vertelt. Websites als Thuisarts.nl, apotheek.nl en zelfzorg.nl geven goede informatie, maar kunnen niet concurreren met de 100.000 hits die zoeken op internet oplevert. Vooral influencers kunnen zo overtuigend overkomen dat de patiënt in hun oplossingen gaan geloven. Het wordt steeds complexer om vragen van patiënten over de enorme hoeveelheid preparaten te beantwoorden.

Als er een geneesmiddel in het zelfzorgmiddel zit, dan kun je aan de hand van stofnaam of merknaam op de website van het CBG informatie vinden. Als zo’n middel niet in een richtlijn staat dan is er onvoldoende bewijs voor de effectiviteit van dat middel voor die toepassing.

Zodra het om onbekende preparaten gaat, dan kun je de patiënt naar de apotheker verwijzen. Ik denk dat apothekers hierin een grotere en zichtbaardere rol kunnen hebben. Ze kunnen inschatten wat de werkzame stof in zo’n product is en wat hierover in de wetenschappelijke literatuur bekend is. Op basis daarvan kunnen ze een advies geven. We moeten ervoor waken dat we mensen die zelf voor hun gezondheid zorgen, steeds weer vertellen dat ze iets niet moeten doen omdat het wellicht gevaarlijk is. We kunnen de patiënt eventueel sturen richting een veilig middel dat wel in de richtlijn staat. Ik zie voor apothekers ook de taak ervoor te zorgen dat we wel de informatie over deze, vaak gehypete, middelen krijgen waarop we vervolgens kunnen terugvallen.’

Vorig jaar verscheen het Nivel-rapport Zelfzorg voor kleine kwalen - Advisering door drogisten en huisartsen. Waarom is dit onderzoek gedaan en wat zijn de belangrijkste bevindingen?

‘Ik ben zelf niet betrokken geweest bij het onderzoek. Het is gedaan op verzoek van de drogisten met als doel de ontwikkeling van zelfzorg in kaart te brengen, net als de rollen van de drogist en de huisarts hierin. Kijkend naar de resultaten denk ik dat de rol van de apotheker gemist is in dit rapport. Ieder heeft zijn eigen expertise: de huisarts over de diagnose en behandeling, de apotheker over geneesmiddelen en hun effectiviteit en de drogist als productspecialist met kennis over het totale aanbod van zelfzorgmiddelen. Het is goed dat deze 3 beroepsgroepen van elkaar weten welke kennis ze wel en niet hebben, zodat helder is wat we de patiënt kunnen vertellen.’

Een drogist volgt een mbo-opleiding van 9 maanden (4 uur per week). In hoeverre kun je er dan op vertrouwen dat zij informatie hebben over aandoeningen en over eventuele rode vlaggen daarbij?

‘Als je informatie geeft over een aandoening en de middelen die je zou kunnen gebruiken, dan ben je aan het ­behandelen. Dat hoort eerder thuis bij de huisarts dan bij de drogist. Maar als je als patiënt de diagnose zwemmerseczeem van de huisarts kreeg en je klachten keren na een tijdje weer terug, dan weet je welk middel je toen kreeg en kun je dat, op basis van zelfzorg, bij de drogist, online of natuurlijk ook bij de apotheek aanschaffen.’

In het rapport staat de suggestie dat drogisten een grotere rol kunnen pakken in de zorg. Welke patiënten kan de huisarts voor zelfartikelen naar de drogist sturen?

‘Ik denk dat je iemand die met een enkelvoudige kwaal komt, prima zelf kunt laten beslissen waar deze het zelfzorgmiddel koopt. Maar als het om een patiënt gaat die meerdere middelen gebruikt, dan spelen ook zaken als interacties en contra-indicaties een rol. Verwijs dan liever naar de apotheker want daar worden de middelen die de patiënt gebruikt ook vastgelegd in het patiëntendossier. Bij sommige patiënten kan het ook in het geval van een eenvoudige (zelfzorg) pijnstiller goed zijn door te verwijzen naar de apotheker omdat deze kan bekijken welke pijnstiller het beste in de medicatiehistorie van die patiënt past.’

Het Integraal Zorg Akkoord stelt dat zelfzorg de eerste lijn kan ontlasten. Wat vind jij hiervan?

‘Als je naar zelfzorg in de volle breedte kijkt, dan denk ik dat mensen de zorg kunnen ontlasten door goed voor zichzelf te zorgen. Op dit moment toont onderzoek aan dat mensen met kleine kwalen op het juiste moment de keus maken om naar de huisarts te gaan. Het zou interessant zijn om te onderzoeken hoe apothekers en huisartsen samen vorm kunnen geven aan zelfzorg bij kleine kwalen, zoals het NHS Minor Ailment Scheme in het Verenigd Koninkrijk.’

Wat zijn de randvoorwaarden voor het veilig inzetten van zelfzorgmedicatie?

‘Als we met elkaar de waarde van zelfzorgmedicatie inzien, dan wordt het makkelijker om als huisarts of apotheker informatie over te brengen zodat mensen die aan zelfzorg doen voldoende kennis hebben om het verantwoord te doen. Dat vraagt van ons zorgprofessionals dat we duidelijk maken waar deze kennis te vinden is. Het vraagt ook dat we weten hoe we met zelfzorg omgaan, hoe we de patiënt daarmee willen helpen en dat we weten waar de behoefte van die patiënt ligt. Dat laatste wordt in rapporten over zelfzorg vaak vergeten. Daarnaast is zelfzorgmedicatie een belangrijk onderwerp bij het FTO-overleg tussen huisartsen en apothekers, zodat beide beroepsgroepen dezelfde informatie kunnen geven.’

Waar hoop je op als het om de toekomst van de zelfzorgmedicatie gaat?

‘Ik hoop dat zelfzorg op de agenda van onze beide beroepsgroepen komt en blijft. Het is een vast onderdeel van onze zorg, net als diabetes of hoge bloeddruk. Mensen doen nu eenmaal aan zelfzorg en daar worden we dagelijks mee geconfronteerd. We moeten dus begrijpen hoe we mensen daarbij kunnen ondersteunen door met elkaar en met de patiënt in gesprek te blijven.’