Pleidooi voor verstrooidheid

Willem Brakman was dokter en is schrijver van meer dan vijftig romans. Vanuit die ‘dubbelfunctie’ schrijft hij in het essay Geest, ziekte, literatuur, arts over het ‘intrigerende verband van geest en ziekte’.1 Geboren in 1922 kan hij de klassieke visie op ziekte en gekte vergelijken met de moderne, biologische inzichten. In de negentiende-eeuwse optiek isoleerde ziekte weliswaar het slachtoffer, maar het schonk hem ook inzichten en ervaringen. Aan deze ‘metafysica van het lijden’ kwam in de vorige eeuw een einde. Een schrale oogst, in de ogen van Brakman. Want in plaats van aan prachtige literaire kwalen lijden wij aan harde, technische en concrete ziekten als een tumor of schizofrenie. ‘Zakelijke ziekten’, zegt hij: ‘Niet langer romantisch wegkwijnen, maar gewoon ziek worden en doodgaan.’ Als auteur verzet hij zich tegen de vermeende overzichtelijkheid van het begrip gezondheid die hij als arts moet koesteren. Nee, het ‘gebruik van experiment, constructie, het inschakelen van toeval en elektronische mogelijkheden’ zorgen hooguit voor een soort ‘honk van de hoop’. De media spelen hierbij een perfide rol door ziekte te ‘omspelen met de hysterie van de reclame en een hele familie tot een orgasme te brengen door het keurend proeven van een geheel nieuw blikje kippensoep.’ Zijn held – als schrijver en als dokter – blijft Tjechov: ‘Altijd verstrooid, verkeerde recepten, steeds te laat of te vroeg.’ Frans Meulenberg