Toegedekte emoties

Hoogleraar medische sociologie Gerhard Nijhof houdt zich al tientallen jaren bezig met ziekteverhalen. Al die kennis kwam in een ander perspectief te staan vanaf het moment dat hij darmkanker kreeg. Hij schreef over zijn ervaringen een boek: Ziekenwerk. In het voorwoord vergelijkt hij dit boek met een reisverslag, want ‘ziekte betekent ook het betreden van onbekend terrein’. Hij erkent de valkuil van dit soort exercities, want de betekenis die mensen toekennen aan de eigen ziekte beschouwen vooral medici vaak als van ‘een tweede garnituur’. Hoe wil hij die valkuil ontlopen? Hij kiest voor een drieledige en opmerkelijke aanpak. Hij gebruikt zijn medisch-sociologische notities in de eerste plaats om zijn eigen, vaak verwarrende ervaringen te ordenen in een zinvol verband. Daarnaast is de sociologie ook het middel om de schroom te overwinnen die ontstaat wanneer hij over zichzelf schrijft. Tot slot meent hij dat deze individuele ervaringen ook van nut zijn voor de medische sociologie in zijn algemeenheid, omdat deze wetenschap wat al te makkelijk leunt op het begrippenapparaat van ‘gezonde’ sociologen. Deze driedeling hanteert hij strikt, het hele boek door. Maar werkt dat? Niet overal. Dat zal niemand verbazen die zijn aanpak goed tot zich laat doordringen. Want de driedeling vertoont overlap, met als belangrijkste consequentie -ongetwijfeld tegen de wil van de auteur -dat de eigen ziekte-ervaring wat buiten beeld geraakt. Anders gezegd: hij maskeert de eigen ervaring met sociologie. Hierdoor komt de authenticiteit van die ervaring onvoldoende over, en dat kan ook niet anders: het zichzelf als object nemen is als proces voor de lezer immers ontoegankelijk. Gelukkig blijft door de kieren en gaten van al die verpakte kennis nog voldoende opmerkelijks te lezen, over gebaren, gevoelens, alledaagse rituelen, gewoontes, optimisme en zwijgen -om maar enkele punten te noemen. Ondanks de genoemde minpunten is het boek zeer de moeite waard om te lezen. Want hoewel de ervaring wat verdoezeld aan bod komt, ligt de meerwaarde ervan in het feit dat de gevoelens van het alledaagse ziek-zijn, variërend van kleinheid tot wanhoop, aantrekkelijk materiaal vormen voor een medisch-socioloog (maar in feite ook voor elke medicus). In die zin is dit boek dus ook een pleidooi voor dat vakgebied.