Het hart in de taal

Hippocrates kende nauwelijks ziekten van het hart: als het hart, het levensbeginsel, ziek wordt, treedt de dood snel in, zo redeneerde hij. Zijn inzicht was beperkt.1 Op welke wijze het hart als pomp cruciaal is voor het leven, weten we pas sinds William Harvey in de eerste helft van de zeventiende eeuw als eerste de bloedsomloop doorzag. Met technische middelen is het hart zichtbaar als een pomp, misschien zelfs wel als een computergestuurde pomp; zo is het hart object geworden van een anonieme toeschouwer. Zo krijgen we levensbedreigende situaties onder controle en onderhouden en repareren we het haperende hart. Om een beeld te schetsen van de natuur is de wis- en natuurkundige ‘taal’ van snelheid, stroom en doorsnee beter bruikbaar dan gewone taal. In de woorden van Nescio: ‘De berkestammen waren toen zilverwit, maar mooier dan zilver. De taal is armoedig, doodarmoedig. Die de werken des Vaders kent, weet dit.’2 In de bijbel, de grondtekst van jodendom en christendom wordt ook over het hart gesproken.3 God gaf Job in de hand van satan: satan sloeg Job met boze zweren. Jobs leven moest verschoond blijven. Zijn hart bleef kloppen, Gods adem in zijn neus blazen: Job kon blijven spreken. En hoe! ‘Aan mijne gerechtigheid zal ik vast houden en zal ze niet laten varen: mijn harte en zal die niet versmaden van mijne dagen’, zegt Job. Ten slotte wordt Job moe: ‘Ik en zal doch in der eeuwigheid niet leven: houd op van mij want mijne dagen zijn ijdelheid. Wat is de mensch dat Gij hem groot acht? Ende dat gij uw harte op hem zet?’ Het Chinese woord ‘hsin’ betekent letterlijk hart. In de Tsjwangtse, een van de basisteksten van het taoïsme wordt het ook gebruikt in de betekenis van geest, zetel van het reflecterend vermogen van de mens.4 Dat valt goed te begrijpen. Verstoring van rust en emoties voelen we aan onze hartslag. Wie is in staat tot rationeel handelen als de angst je om het hart slaat? Wie kan nog helder denken als zijn hart opspringt van vreugde? Lichamelijke getraindheid en geestelijke onverstoorbaarheid kun je afmeten aan een rustige pols. Omgekeerd, een hartinfarct en asthma cardiale kunnen gepaard gaan met doodsangst en met hartkloppingen. Het lijkt alsof ons hart onze emoties weerspiegelt nog voor we ze ons bewust zijn. Wie zijn hart laat spreken, spreekt uit mededogen, uit de ervaring van vreugde, angst en verdriet. Het hart spreekt sputterend, sprankelend, maar voor het leven is dat spreken cruciaal. Wie persoonlijke zorg nastreeft, weet dit.