Samenvatting
Inbreng van de patiënt
Belangrijkste wijzigingen
- Aan patiënten met hypothyreoïdie jonger dan 60 jaar en zonder cardiale comorbiditeit kan direct bij aanvang van de behandeling de volledige substitutiedosis levothyroxine worden gegeven.
- Schildklieraandoeningen tijdens zwangerschap en kraamperiode worden apart besproken.
-
Het beleid bij subklinische hypo- en hyperthyreoïdie is gericht op vervolgen van de laboratoriumwaarden vanwege de grote kans op normalisatie van het TSH.
-
De indicatie voor een schildklierscintigrafie bij hyperthyreoïdie in de eerste lijn is komen te vervallen.
-
De termen koude en warme nodus worden niet langer gehanteerd in de standaard.
Kernboodschappen
-
De huisarts kan patiënten met hypothyreoïdie vrijwel altijd zelf behandelen.
-
De dosering levothyroxine wordt bij aanvang van de zwangerschap direct verhoogd met 25%.
- Bij alle zwangere patiënten met een schildklieraandoening (in de voorgeschiedenis) worden bij aanvang van de zwangerschap de TSH-receptorautoantistoffen bepaald.
-
De aanbevelingen voor aanvullende diagnostiek en behandeling van hyperthyreoïdie door de huisarts zijn facultatief.
- Patiënten met een solitaire nodus of met een dominante nodus in een multinodulair struma worden verwezen naar een internist-endocrinoloog voor aanvullende diagnostiek.
Inleiding
Achtergronden
Begrippen
Epidemiologie
Fysiologie
Pathofysiologie
Oorzaken en beloop van hypothyreoïdie
Oorzaken en beloop van hyperthyreoïdie
Richtlijnen diagnostiek
Anamnese
-
behandeling van hyperthyreoïdie met radioactief jodium of een hemithyreoïdectomie in de voorgeschiedenis;
-
een positieve familieanamnese voor schildklierziekten;
-
een recente partus (korter dan een jaar geleden) of een post-partumthyreoïditis in de voorgeschiedenis;
-
gebruik van medicamenten die de schildklier kunnen beïnvloeden (jodiumhoudende contrastmiddelen, lithium en amiodaron);
-
radiotherapie van het hoofd-halsgebied in de voorgeschiedenis;
-
aanwezigheid van een auto-immuunziekte, zoals pernicieuze anemie;5
-
het syndroom van Down.13
Lichamelijk onderzoek
-
bij (het vermoeden van) een schildklieraandoening;
-
als de patiënt een zwelling in de hals ziet, een knobbel in de hals voelt, pijnklachten in de schildklierregio heeft of als de huisarts een zwelling ziet.
Aanvullend onderzoek
-
wanneer op grond van anamnese, lichamelijk onderzoek of voorgeschiedenis van de patiënt een schildklierfunctiestoornis wordt overwogen;15
-
bij onbegrepen klachten en bij problemen als onbegrepen vermagering dan wel onbegrepen gewichtstoename, hartfalen, atriumfibrilleren en dementie (zie de NHG-Standaarden Hartfalen, Atriumfibrilleren en Dementie);
-
bij een vermoeden van familiaire hypercholesterolemie (zie het NHG-Standpunt Diagnostiek en behandeling van familiaire hypercholesterolemie) om een hypothyreoïdie uit te sluiten.
-
de TSH-R-antistoffen bij een (vermoeden op) hyperthyreoïdie;
-
de bezinking en het aantal leukocyten bij een (vermoeden op) subacute thyreoïditis.
Evaluatie
TSH | 0,4-4,0 mU/l |
Vrije T4 | 9,0-24,0 pmol/l |
Hypothyreoïdie
-
thyreoïditis van Hashimoto; in ruim 90% van de gevallen is dit de oorzaak van de hypothyreoïdie;
-
een stille of pijnloze lymfocytaire thyreoïditis; dit gaat vaak onopgemerkt voorbij. Het onderscheid met een thyreoïditis van Hashimoto is soms moeilijk te maken, vaak zijn de klachten en laboratoriumafwijkingen minder ernstig, kenmerkend is het spontane herstel;
-
post-partumthyreoïditis; bij een vrouw die binnen een jaar na een bevalling een hypothyreoïdie heeft, gaat het vermoedelijk om een post-partumthyreoïditis. Zie verder Zwangerschap en kraamperiode;
-
iatrogene oorzaak; bij een schildklieroperatie, bestraling hals of gebruik van lithium of amiodaron.
Hyperthyreoïdie
-
de ziekte van Graves, bij positieve TSH-R-antistoffen;
-
(multi)nodulair struma, bij een pijnloze schildklierzwelling en negatieve TSH-R-antistoffen, echografie is noodzakelijk voor het vaststellen van een dominante nodus;
-
subacute thyreoïditis, bij pijn in de schildklierregio, koorts, koude rillingen, algehele malaise, verhoogde bezinking en leukocytose;
-
toxisch adenoom, bij een solitaire nodus met hyperthyreoïdie;
-
(vermoeden van) post-partumthyreoïditis, bij een vrouw die binnen een jaar na een bevalling een hyperthyreoïdie heeft;
-
(vermoeden van) een iatrogene oorzaak, bij recent toegediende jodiumhoudende contrastmiddelen of gebruik van lithium of amiodaron;
-
een stille of pijnloze lymfocytaire thyreoïditis, bij hyperthyreoïdie zonder schildklierzwelling of pijn en negatieve TSH-R-antistoffen.
Richtlijnen beleid bij hypothyreoïdie
Voorlichting medicamenteuze behandeling
Medicamenteuze behandeling
-
Groep 1: patiënten jonger dan 60 jaar zonder cardiale comorbiditeit.
-
Groep 2: patiënten jonger dan 60 jaar met cardiale comorbiditeit, actueel of in de voorgeschiedenis en patiënten ouder dan 60 jaar.
-
Start met de volledige substitutiedosis van 1,6 microg levothyroxine per kg lichaamsgewicht. Dit komt voor een volwassene van 65 kg neer op 100 microg. Een veilige maximale startdosis lijkt 150 microg levothyroxine.23
-
Controleer de patiënt na 6 weken met vooraf bepaling van het TSH en vrije T4. Bespreek bijwerkingen, mogelijke cardiale klachten of eventuele vragen over de medicatie.
-
Verhoog de dosis levothyroxine met 12,5 tot 25 microg met intervallen van 6 weken indien er nog klachten zijn en/of als het TSH nog verhoogd is. De mate van ophoging hangt af van de ernst van de klachten en het TSH en vrije T4.
-
Start met 12,5 tot 25 microg levothyroxine, de hoogte van startdosering hangt af van de leeftijd van de patiënt, de ernst van de cardiale comorbiditeit en de duur van de hypothyreoïdie. Verhoog de dosering na ten minste 2 weken steeds met 12,5 microg levothyroxine tot een dagdosering van 50 microg.
-
Controleer vervolgens de patiënt 6 weken na de start van de behandeling en bespreek bijwerkingen, in het bijzonder mogelijke cardiale klachten of eventuele vragen over de medicatie.
-
Controleer vervolgens na 6 weken met vooraf bepaling van het TSH en vrije T4.
-
Blijf de dosis levothyroxine vervolgens verhogen met 12,5 microg met intervallen van 6 weken tot de patiënt klachtenvrij is, dan wel zich zo optimaal mogelijk voelt en het TSH en vrije T4 normaal is.
-
Maak afspraken met de preferente apotheker over het afleveren van steeds hetzelfde geneesmiddelmerk levothyroxine in verband met mogelijke verschillen in resorptie.24
-
Instrueer de patiënt om de tabletten eenmaal daags in te nemen, steeds op hetzelfde tijdstip en op een lege maag met steeds dezelfde tijdsduur voor de maaltijd, bij voorkeur een half uur.25
-
Pas de dosering levothyroxine aan op geleide van de klachten van de patiënt en streef daarbij naar een normaal TSH en vrije T4, met in achtneming dat het TSH en vrije T4 sneller verbeteren dan de klachten.
-
Een kleine verhoging van de dosering met 12,5 microg levothyroxine, ook al zijn TSH en vrije T4 al normaal, kan ervoor zorgen dat de patiënt zich beter voelt.
-
Controleer het TSH en vrije T4 pas 6 weken na elke doseringsverandering, aangezien het TSH dan pas is gestabiliseerd.
-
Vermijd een TSH- en/of vrije-T4-waarde die buiten de referentiewaarden valt, vanwege een verhoogd risico op complicaties zoals atriumfibrilleren.
Bijwerkingen
Interacties
Controles
-
elke 3 maanden in het eerste jaar nadat de patiënt klachtenvrij is en het TSH en vrije T4 normaal zijn;
-
en heroverweegt de behandeling bij het vermoeden van een stille of lymfocytaire thyreoïditis;29
-
vervolgens jaarlijks bij stabiele waarden;
-
bij klachten of instabiele waardes, dan vindt de controle eerder plaats.
Verwijzen
-
bij een centrale oorzaak [stroomschema];
-
bij ernstige cardiale problemen, in ieder geval bij hartfalen en stabiele angina pectoris met klachten in de klasse III-IV van de NYHA (zie de NHG-Standaard Hartfalen en Stabiele Angina Pectoris voor uitleg NYHA-classificatie).30
-
bij verschijnselen van een ernstige, langdurig onbehandelde hypothyreoïdie. Bij ouderen geeft dit een verhoogde kans op myxoedeem coma, een levensbedreigende aandoening.31 Tevens is de patiënt gevoeliger voor levothyroxine en ontstaan er eerder bijwerkingen;
-
bij een moeilijk instelbare diabetes mellitus type 1.32
Subklinische hypothyreoïdie
-
leg de patiënt uit dat er vaak geen relatie is met eventuele klachten en dat de waarden vaak spontaan normaliseren;
-
herhaal na 3 maanden het TSH en vrije T4; na 2 keer een afwijkende TSH is er sprake van een subklinische hypothyreoïdie;
-
staak de controles bij normalisatie van het TSH;
-
bepaal jaarlijks het TSH bij persisteren van het TSH > 6 mU/l;
-
staak de controle na enkele jaren bij stabiele waardes;
-
herhaal controle van het TSH bij klachten die wijzen op een hypothyreoïdie.
Richtlijnen beleid bij hyperthyreoïdie
Voorlichting
Voordeel | Nadeel | |
---|---|---|
Thyreostaticum | Bij de ziekte van Graves 40 tot 50% kans op een langdurige remissie na staken van de behandeling na 12 maanden, zonder risico op het ontstaan van hypothyreoïdie. | Langdurige behandeling met frequente controles; 50% kans op een recidief na staken bij de ziekte van Graves en vrijwel 100% bij (multi)nodulair struma. Bij een groot diffuus struma is langdurige remissie door medicamenteuze behandeling onwaarschijnlijk. Bijwerking: agranulocytose. |
Radioactief jodium | Snel resultaat. Veilig en effectief. Geeft verbetering bij obstructie en compressieklachten ten gevolge van een struma. | Na 1 jaar 30 tot 60% kans op hypothyreoïdie bij de ziekte van Graves en na 10 jaar 50 tot 80%.36 De kans is afhankelijk van de dosis. Mag niet worden gebruikt in de zwangerschap en in de 6 maanden voorafgaand aan een zwangerschap. |
Hemithyreoïdectomie | Snel resultaat; geeft bij een groot struma cosmetisch een beter resultaat en geeft verbetering bij obstructie en compressieklachten. | Kans op hypothyreoïdie: 3% na een jaar en 30 tot 50% na 10 tot 20 jaar. Operatierisico, waaronder een laesie van de nervus recurrens. |
Medicamenteuze behandeling (facultatief)
-
Geef een thyreostaticum, bij voorkeur thiamazol 30 mg 1 maal daags 1 tablet en handhaaf deze dosering van het thyreostaticum gedurende de gehele behandeling.
-
Voeg een bètablokker toe gedurende de eerste 6 weken indien er veel klachten bestaan, totdat het effect van het thyreostaticum merkbaar is door een duidelijke afname van de klachten bij de patiënt. Bouw vervolgens de bètablokker af.38 Houd bij de keuze van een bètablokker rekening met de comorbiditeit. De voorkeur gaat uit naar metoprolol met vertraagde afgifte, startdosering 1 maal daags 100 mg.
-
Controleer na 6 weken of het vrije T4 normaal is; het TSH hoeft niet te worden bepaald, deze is pas na 12 weken na aanvang van de behandeling genormaliseerd.39 Herhaal de bepaling na 6 weken indien de vrije-T4-waarde te hoog is.
-
Start als het vrije T4 genormaliseerd is met levothyroxine in een dosis van 1,6 microg per kilogram lichaamsgewicht per dag: voor een volwassene komt dit meestal neer op 100 tot 125 microg levothyroxine 1 maal daags, in te nemen op een nuchtere maag en elke dag op hetzelfde tijdstip.
-
Controleer na 6 weken opnieuw: laat 1 week eerder het TSH en vrije T4 bepalen en stel de dosering levothyroxine bij op geleide van het TSH en vrije T4.
-
Ga bij een goede instelling over op driemaandelijkse controles gedurende het eerste jaar.
-
Zet bij een (multi)nodulair struma de behandeling levenslang voort.
-
Staak bij de ziekte van Graves de medicatie (thyreostaticum en levothyroxine) in 1 keer 1 jaar na het bereiken van euthyreoïdie. Controleer 6 weken na staken van de medicatie het TSH en vrije T4.
Bijwerkingen en interacties van thyreostatica
Controles
Verwijzen
-
met spoed bij wie een vermoeden bestaat van een thyreotoxische storm;
-
met oftalmopathie;41
-
met de ziekte van Graves en een palpabele nodus;
-
met een kinderwens;
-
met een centrale oorzaak van de schildklierfunctiestoornis [stroomschema];
-
met cardiale problemen, in het bijzonder hartfalen, atriumfibrilleren en angina pectoris;
-
met een toxisch adenoom of dominante nodus bij een multinodulair struma;
-
die kiezen voor een behandeling met radioactief jodium of voor een chirurgische behandeling;
-
die amiodaron gebruiken.9
Subklinische hyperthyreoïdie
-
verwijs patiënten met atriumfibrilleren naar de internist;43
-
licht de patiënt voor dat er geen duidelijke relatie is tussen de bevindingen en eventuele klachten en dat de waarden vaak spontaan normaliseren;
-
voer de diagnostiek conform hyperthyreoïdie uit [stroomschema];
-
controleer daarnaast, ongeacht de uitkomst van de diagnostiek, het TSH en vrije T4 1 jaar lang elke 3 maanden;
-
controleer na 1 jaar bij een persisterende subklinische hyperthyreoïdie jaarlijks;
-
instrueer de patiënt om bij klachten, specifiek bij oftalmopathie, op het spreekuur te komen.
Schildklieraandoeningen tijdens zwangerschap en post-partumperiode
Achtergrond
Hypothyreoïdie
Hyperthyreoïdie
Post-partumthyreoïditis
Richtlijnen diagnostiek en evaluatie
Diagnostiek
Evaluatie
Richtlijnen beleid
Bestaande hypothyreoïdie
-
verhoog de dosis levothyroxine met 25% zodra een zwangerschap is aangetoond;
-
controleer bij zwangerschap 1 maal per 4 weken, het TSH en vrije T4;
-
streef naar een TSH tussen de 1 tot 2 mU/l;
-
verhoog vervolgens de dosering levothyroxine op geleide van het TSH en vrije T4; de uiteindelijke dosering is 25 tot 50% hoger dan de dosering voor de zwangerschap;
-
verlaag direct na de bevalling de dosering naar de dosering van voor de zwangerschap;
-
controleer vervolgens na 6 weken het TSH;
-
verwijs de patiënte naar de internist-endocrinoloog indien het niet lukt om patiënte goed in te stellen.
Subklinische hypothyreoïdie
-
Bepaal bij aanvang van de zwangerschap opnieuw het TSH en vrije T4, die als uitgangswaarde dienen voor het verdere beleid. Indien deze normaal zijn of normaliseren tijdens de zwangerschap, volstaat eenmalige controle na 3 maanden.
-
Controleer bij persisteren van subklinische hypothyreoïdie het TSH en vrije T4 elke 4 weken gedurende de gehele zwangerschap.
-
Indien een hypothyreoïdie ontstaat, behandel conform hypothyreoïdie tijdens de zwangerschap.
(Subklinische) hyperthyreoïdie
-
bepaal het TSH, vrije T4 en TSH-R-antistoffen bij zwangeren met in de voorgeschiedenis de ziekte van Graves;
-
verwijs zwangeren naar de gynaecoloog en internist-endocrinoloog met:
-
een (subklinische) hyperthyreoïdie;
-
positieve TSH-R-antistoffen.
-
Post-partumthyreoïditis
-
bepaal TSH-R-antistoffen om de ziekte van Graves uit te sluiten bij een hyperthyreoïdie;
-
overweeg symptoombehandeling bij hinderlijke klachten, bijvoorbeeld met een bètablokker. Zie Medicamenteuze behandeling hyperthyreoïdie voor keuze bètablokker;
-
controle van de schildklierwaarden elke zes weken volstaat. Indien de waardes tweemaal achtereen normaal zijn, kan de controle worden gestaakt;
Literatuur
- 1.Bij verwijzing naar NHG-producten: zie www.nhg.org.
- 2.Abalovich M, Gutierrez S, Alcaraz G, Maccallini G, Garcia A, Levalle O. Overt and subclinical hypothyroidism complicating pregnancy. Thyroid 2002;12:63-8.
- 3.Alexander EK, Marqusee E, Lawrence J, Jarolim P, Fischer GA, Larsen PR. Timing and magnitude of increases in levothyroxine requirements during pregnancy in women with hypothyroidism. N Engl J Med 2004;351:241-9.
- 4.Alexopoulou O, Beguin C, Buysschaert M, Squifflet JP, De Burbure C, De Nayer P, et al. Predictive factors of thyroid carcinoma in non-toxic multinodular goitre. Acta Clin Belg 2004;59:84-9.
- 5.Allahabadia A, Daykin J, Sheppard MC, Gough SC, Franklyn JA. Radioiodine treatment of hyperthyroidism-prognostic factors for outcome. J Clin Endocrinol Metab 2001;86:3611-7.
- 6.Aronson JK. Meyler’s side effects of drugs. The international encyclopedia of adverse drug reactions and interactions. Vol 6 T-Z. 15 ed. Amsterdam: Elsevier BV, 2006.
- 7.Bahn Chair RS, Burch HB, Cooper DS, Garber JR, Greenlee MC, Klein I, et al. Hyperthyroidism and other causes of thyrotoxicosis: management guidelines of the American Thyroid Association and American Association of Clinical Endocrinologists. Thyroid 2011;21:593-646.
- 8.Bahn RS, Castro MR. Approach to the patient with nontoxic multinodular goiter. J Clin Endocrinol Metab 2011;96:1202-12.
- 9.Boelaert K, Newby PR, Simmonds MJ, Holder RL, Carr-Smith JD, Heward JM, et al. Prevalence and relative risk of other autoimmune diseases in subjects with autoimmune thyroid disease. Am J Med 2010;123:183-9.
- 10.Boeving A, Paz-Filho G, Radominski RB, Graf H, Amaral de Carvalho G. Low-normal or high-normal thyrotropin target levels during treatment of hypothyroidism: a prospective, comparative study. Thyroid 2011;21:355-60.
- 11.Bogazzi F, Bartalena L, Martino E. Approach to the patient with amiodarone-induced thyrotoxicosis. J Clin Endocrinol Metab 2010;95:2529-35.
- 12.Bolk N, Visser TJ, Nijman J, Jongste IJ, Tijssen JG, Berghout A. Effects of evening vs morning levothyroxine intake: a randomized double-blind crossover trial. Arch Intern Med 2010;170:1996-2003.
- 13.NVK. Een update van de multidisciplinaire richtlijn voor de medische begeleiding van kinderen met Downsyndroom (2011). http://www.nvk.nl/Kwaliteit/Richtlijnenenindicatoren/Richtlijnen/Downsyndroom/tabid/321/language/nl-NL/Default.aspx.
- 14.Briggs GG, Freeman RK, Yaffe SJ. Drugs in pregnancy and lactation. Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins, 2005.
- 15.Brouwer JP, Appelhof BC, Hoogendijk WJ, Huyser J, Endert E, Zuketto C, et al. Thyroid and adrenal axis in major depression: a controlled study in outpatients. Eur J Endocrinol 2005;152:185-91.
- 16.Canaris GJ, Steiner JF, Ridgway EC. Do traditional symptoms of hypothyroidism correlate with biochemical disease? J Gen Intern Med 1997;12:544-50.
- 17.Carta MG, Loviselli A, Hardoy MC, Massa S, Cadeddu M, Sardu C, et al. The link between thyroid autoimmunity (antithyroid peroxidase autoantibodies) with anxiety and mood disorders in the community: a field of interest for public health in the future. BMC Psychiatry 2004;4:25.
- 18.Collet TH, Gussekloo J, Bauer DC, Den Elzen WP, Cappola AR, Balmer P, et al. Subclinical hyperthyroidism and the risk of coronary heart disease and mortality. Arch Intern Med 2012;172:799-809.
- 19.Commissie Farmaceutische Hulp. Farmacotherapeutisch kompas 2012. Amstelveen: College voor Zorgverzekeringen, 2012.
- 20.Commissie Verloskunde. Verloskundig vademecum. Amstelveen: College voor Zorgverzekeringen, 2003.
- 21.Consorti F, Anello A, Benvenuti C, Boncompagni A, Giovannone G, Moles N, et al. Clinical value of calcifications in thyroid carcinoma and multinodular goiter. Anticancer Res 2003;23:3089-92.
- 22.Cooper DS. Thyroid hormone, osteoporosis, and estrogen. JAMA 1994;271:1283-4.
- 23.Cooper DS, Biondi B. Subclinical thyroid disease. Lancet 2012;379:1142-54.
- 24.Cooper DS, Doherty GM, Haugen BR, Kloos RT, Lee SL, Mandel SJ, et al. Revised American Thyroid Association management guidelines for patients with thyroid nodules and differentiated thyroid cancer. Thyroid 2009;19:1167-214.
- 25.d’Herbomez M, Forzy G, Gasser F, Massart C, Beaudonnet A, Sapin R. Clinical evaluation of nine free thyroxine assays: persistent problems in particular populations. Clin Chem Lab Med 2003;41:942-7.
- 26.De Jong NW, Baljet GM. Use of T, T + T, and T in the Dutch Population in the Period 2005–2011. Eur Thyroid J 2012;1:135-6.
- 27.De Jongh TOH, Buis J, Daelmans HEM, Dekker MJ, De Jong E, Kramer WLM, et al. Fysische diagnostiek. Uitvoering en betekenis van het lichamelijk onderzoek. Houten: Bohn Stafleu van Loghum, 2010.
- 28.De Smet PHG, Stricker BH, Wilderink F, Wiersinga WM. Hyperthyreoidie tijdens gebruik van Kelp tabletten. Ned Tijdschr Geneeskd 1990;134:1058-9.
- 29.Diez JJ, Iglesias P. Spontaneous subclinical hypothyroidism in patients older than 55 years: an analysis of natural course and risk factors for the development of overt thyroid failure. J Clin Endocrinol Metab 2004;89:4890-7.
- 30.Diez JJ, Iglesias P. An analysis of the natural course of subclinical hyperthyroidism. Am J Med Sci 2009;337:225-32.
- 31.Donker GA. Continue Morbiditeits Registratie Peilstations Nederland 2012. Utrecht: NIVEL, 2012.
- 32.Downs H, Meyer AA, Flake D, Solbrig R. Clinical inquiries: How useful are autoantibodies in diagnosing thyroid disorders? J Fam Pract 2008;57:615-6.
- 33.Drexhage HA. Immunologische aspecten van schildklierziekten. In: Wiersinga WM, Krenning EP, editors. Schildklierziekten. Houten/Diemen: Bohn Stafleu Van Loghum, 1998.
- 34.Dupuits FM, Pop P, Hasman A, Schouten HJ. A rational request behavior: the development of prediction instruments regarding thyroid function tests in primary care. Methods Inf Med 1999;38:31-6.
- 35.Fava M, Labbate LA, Abraham ME, Rosenbaum JF. Hypothyroidism and hyperthyroidism in major depression revisited. J Clin Psychiatry 1995;56:186-92.
- 36.Flynn RW, Bonellie SR, Jung RT, MacDonald TM, Morris AD, Leese GP. Serum thyroid-stimulating hormone concentration and morbidity from cardiovascular disease and fractures in patients on long-term thyroxine therapy. J Clin Endocrinol Metab 2010;95:186-93.
- 37.Franklyn JA, Boelaert K. Thyrotoxicosis. Lancet 2012;379:1155-66.
- 38.Fraser SA, Kroenke K, Callahan CM, Hui SL, Williams JW, Jr., Unutzer J. Low yield of thyroid-stimulating hormone testing in elderly patients with depression. Gen Hosp Psychiatry 2004;26:302-9.
- 39.Goday-Arno A, Cerda-Esteva M, Flores-Le-Roux JA, Chillaron-Jordan JJ, Corretger JM, Cano-Perez JF. Hyperthyroidism in a population with Down syndrome (DS). Clin Endocrinol (Oxf) 2009;71:110-4.
- 40.Gomez JM, Gomez N, Amat M, Biondo S, Rafecas A, Jaurrieta E, et al. Hypothyroidism after iodine-131 or surgical therapy for Graves’ disease hyperthyroidism. Ann Endocrinol (Paris) 2000;61:184-91.
- 41.Grozinsky-Glasberg S, Fraser A, Nahshoni E, Weizman A, Leibovici L. Thyroxine-triiodothyronine combination therapy versus thyroxine monotherapy for clinical hypothyroidism: meta-analysis of randomized controlled trials. J Clin Endocrinol Metab 2006;91:2592-9.
- 42.Gussekloo J, Van Exel E, De Craen AJ, Meinders AE, Frolich M, Westendorp RG. Thyroid status, disability and cognitive function, and survival in old age. JAMA 2004;292:2591-9.
- 43.Haddow JE, Palomaki GE, Allan WC, Williams JR, Knight GJ, Gagnon J, et al. Maternal thyroid deficiency during pregnancy and subsequent neuropsychological development of the child. N Engl J Med 1999;341:549-55.
- 44.Haentjens P, Van Meerhaghe A, Poppe K, Velkeniers B. Subclinical thyroid dysfunction and mortality: an estimate of relative and absolute excess all-cause mortality based on time-to-event data from cohort studies. Eur J Endocrinol 2008;159:329-41.
- 45.Hall R, Besser M. Fundamentals of clinical endocrinology. Edinburgh: Churchill Livingstone, 1989.
- 46.Hamilton TE, Davis S, Onstad L, Kopecky KJ. Thyrotropin levels in a population with no clinical, autoantibody, or ultrasonographic evidence of thyroid disease: implications for the diagnosis of subclinical hypothyroidism. J Clin Endocrinol Metab 2008;93:1224-30.
- 47.Heeringa J, Hoogendoorn EH, Van der Deure WM, Hofman A, Peeters RP, Hop WC, et al. High-normal thyroid function and risk of atrial fibrillation: the Rotterdam study. Arch Intern Med 2008;168:2219-24.
- 48.Hennemann G. Hypothyreoidie bij volwassenen. In: Wiersinga WM, Krenning EP, editors. Schildklierziekten. Houten/Diegem: Bohn Stafleu Van Loghum, 1998.
- 49.Hofmann PJ, Nutzinger DO, Kotter MR, Herzog G. The hypothalamic-pituitary-thyroid axis in agoraphobia, panic disorder, major depression and normal controls. J Affect Disord 2001;66:75-7.
- 50.Hollowell JG, Staehling NW, Flanders WD, Hannon WH, Gunter EW, Spencer CA, et al. Serum TSH, T(4), and thyroid antibodies in the United States population (1988 to 1994): National Health and Nutrition Examination Survey (NHANES III). J Clin Endocrinol Metab 2002;87:489-99.
- 51.Holm IA, Manson JE, Michels KB, Alexander EK, Willett WC, Utiger RD. Smoking and other lifestyle factors and the risk of Graves’ hyperthyroidism. Arch Intern Med 2005;165:1606-11.
- 52.Huber G, Staub JJ, Meier C, Mitrache C, Guglielmetti M, Huber P, et al. Prospective study of the spontaneous course of subclinical hypothyroidism: prognostic value of thyrotropin, thyroid reserve, and thyroid antibodies. J Clin Endocrinol Metab 2002;87:3221-6.
- 53.Indra R, Patil SS, Joshi R, Pai M, Kalantri SP. Accuracy of physical examination in the diagnosis of hypothyroidism: a cross-sectional, double-blind study. J Postgrad Med 2004;50:7-11.
- 54.Integraal kankercentrum Nederland. Cijfers over Kanker. Nederland. http://www.cijfersoverkanker.nl.
- 55.Karlsson B, Gustafsson J, Hedov G, Ivarsson SA, Anneren G. Thyroid dysfunction in Down’s syndrome: relation to age and thyroid autoimmunity. Arch Dis Child 1998;79:242-5.
- 56.Kimball LE, Kulinskaya E, Brown B, Johnston C, Farid NR. Does smoking increase relapse rates in Graves’ disease? J Endocrinol Invest 2002;25:152-7.
- 57.Knapska-Kucharska M, Oszukowska L, Lewinski A. Analysis of demographic and clinical factors affecting the outcome of radioiodine therapy in patients with hyperthyroidism. Arch Med Sci 2010;6:611-6.
- 58.KNMP. Handleiding Geneesmiddelsubstitutie (2012a). http://www.knmp.nl/downloads/producten-diensten/farmacotherapie/handleiding-substitutie.
- 59.KNMP. Informatorium Medicamentorum 2012. Den Haag: KNMP, 2012b.
- 60.Kratzsch J, Fiedler GM, Leichtle A, Brugel M, Buchbinder S, Otto L, et al. New reference intervals for thyrotropin and thyroid hormones based on National Academy of Clinical Biochemistry criteria and regular ultrasonography of the thyroid. Clin Chem 2005;51:1480-6.
- 61.Krenning EP, Hennemann G. Thyreostatica. Geneesmiddelenbulletin 1986;20:63-8.
- 62.Kumpulainen EJ, Hirvikoski PP, Virtaniemi JA, Johansson RT, Simonen PM, Terava MT, et al. Hypothyroidism after radiotherapy for laryngeal cancer. Radiother Oncol 2000;57:97-101.
- 63.Kung AW, Yau CC, Cheng AC. The action of methimazole and L-thyroxine in radioiodine therapy: a prospective study on the incidence of hypothyroidism. Thyroid 1995;5:7-12.
- 64.Kwaliteitsinstituut voor de Gezondheidszorg CBO. . http://www.cbo.nl/Downloads/327/rl_schildkc_08.pdf .
- 65.Laurberg P. Global or Gaelic epidemic of hypothyroidism? Lancet 2005;365:738-40.
- 66.Lazarus JH, Bestwick JP, Channon S, Paradice R, Maina A, Rees R, et al. Antenatal thyroid screening and childhood cognitive function. N Engl J Med 2012;366:493-501.
- 67.Lee JS, Buzkova P, Fink HA, Vu J, Carbone L, Chen Z, et al. Subclinical thyroid dysfunction and incident hip fracture in older adults. Arch Intern Med 2010;170:1876-83.
- 68.Leslie WD, Ward L, Salamon EA, Ludwig S, Rowe RC, Cowden EA. A randomized comparison of radioiodine doses in Graves’ hyperthyroidism. J Clin Endocrinol Metab 2003;88:978-83.
- 69.Longo DL, Kasper DL, Jameson JL, Fauci AS, Hauser SL, Loscalzo J. Harrison’s Principles of Internal Medicine. 18 ed. New York: McGraw-Hill Medical Publishing Division, 2012.
- 70.Lucas A, Pizarro E, Granada ML, Salinas I, Foz M, Sanmarti A. Postpartum thyroiditis: epidemiology and clinical evolution in a nonselected population. Thyroid 2000;10:71-7.
- 71.Mathew V, Misgar RA, Ghosh S, Mukhopadhyay P, Roychowdhury P, Pandit K, et al. Myxedema coma: a new look into an old crisis. J Thyroid Res 2011;2011:493462.
- 72.McDermott MT. In the clinic. Hypothyroidism. Ann Intern Med 2009;151:ITC61.
- 73.McDermott MT. Hyperthyroidism. Ann Intern Med 2012;157:ITC1.
- 74.Mercado G, Adelstein DJ, Saxton JP, Secic M, Larto MA, Lavertu P. Hypothyroidism: a frequent event after radiotherapy and after radiotherapy with chemotherapy for patients with head and neck carcinoma. Cancer 2001;92:2892-7.
- 75.Meyerovitch J, Rotman-Pikielny P, Sherf M, Battat E, Levy Y, Surks MI. Serum thyrotropin measurements in the community: five-year follow-up in a large network of primary care physicians. Arch Intern Med 2007;167:1533-8.
- 76.Mookhoek EJ, Sterrenburg-vdNieuwegiessen IM. Screening for somatic disease in elderly psychiatric patients. Gen Hosp Psychiatry 1998;20:102-7.
- 77.NIV. Richtlijn Schildklierfunctiestoornissen (2012). http://www.internisten.nl/uploads/w-/bV/w-bVpfCPHNuM_aG3xP6luA/Conceptrichtlijn_2012_Schildklierfunctiestoornissen-2012.pdf.
- 78.NVOG. . NVOG. http://www.nvog-documenten.nl/richtlijn/doc/download.php?id=863.
- 79.Nygaard B, Hegedus L, Gervil M, Hjalgrim H, Hansen BM, Soe-Jensen P, et al. Influence of compensated radioiodine therapy on thyroid volume and incidence of hypothyroidism in Graves’ disease. J Intern Med 1995;238:491-7.
- 80.Ochs N, Auer R, Bauer DC, Nanchen D, Gussekloo J, Cornuz J, et al. Meta-analysis: subclinical thyroid dysfunction and the risk for coronary heart disease and mortality. Ann Intern Med 2008;148:832-45.
- 81.Ordas DM, Labbate LA. Routine screening of thyroid function in patients hospitalized for major depression or dysthymia? Ann Clin Psychiatry 1995;7:161-5.
- 82.Othman S, Phillips DI, Parkes AB, Richards CJ, Harris B, Fung H, et al. A long-term follow-up of postpartum thyroiditis. Clin Endocrinol (Oxf) 1990;32:559-64.
- 83.Pazaitou-Panayiotou K, Michalakis K, Paschke R. Thyroid cancer in patients with hyperthyroidism. Horm Metab Res 2012;44:255-62.
- 84.Pearce EN, Farwell AP, Braverman LE. Thyroiditis. N Engl J Med 2003;348:2646-55.
- 85.Peccin S, de Castsro JA, Furlanetto TW, Furtado AP, Brasil BA, Czepielewski MA. Ultrasonography: is it useful in the diagnosis of cancer in thyroid nodules? J Endocrinol Invest 2002;25:39-43.
- 86.Perrild H, Hegedus L, Baastrup PC, Kayser L, Kastberg S. Thyroid function and ultrasonically determined thyroid size in patients receiving long-term lithium treatment. Am J Psychiatry 1990;147:1518-21.
- 87.Poola R, Mathiason MA, Caplan RH. A retrospective study of the natural history of endogenous subclinical hyperthyroidism. WMJ 2011;110:277-80.
- 88.Pop VJ, De Rooy HA, Vader HL, Van der Heide D, Essed GG, De Geus CA. Voorkomen van postpartale schildklierfunctiestoornissen in Nederland. Ned Tijdschr Geneeskd 1992;136:917-21.
- 89.Premawardhana LD, Parkes AB, Ammari F, John R, Darke C, Adams H, et al. Postpartum thyroiditis and long-term thyroid status: prognostic influence of thyroid peroxidase antibodies and ultrasound echogenicity. J Clin Endocrinol Metab 2000;85:71-5.
- 90.Razvi S, Shakoor A, Vanderpump M, Weaver JU, Pearce SH. The influence of age on the relationship between subclinical hypothyroidism and ischemic heart disease: a metaanalysis. J Clin Endocrinol Metab 2008;93:2998-3007.
- 91.Rege V, Mojiminiyi O, Wilcox H, Barron J. Comparison of Kodak Amerlite FT4 and TSH-30 with T4 and TSH as first-line thyroid function tests. Clin Biochem 1996;29:1-4.
- 92.Roberts CG, Ladenson PW. Hypothyroidism. Lancet 2004;363:793-803.
- 93.Rodondi N, Bauer DC, Cappola AR, Cornuz J, Robbins J, Fried LP, et al. Subclinical thyroid dysfunction, cardiac function, and the risk of heart failure. The Cardiovascular Health study. J Am Coll Cardiol 2008;52:1152-9.
- 94.Rodondi N, Den Elzen WP, Bauer DC, Cappola AR, Razvi S, Walsh JP, et al. Subclinical hypothyroidism and the risk of coronary heart disease and mortality. JAMA 2010;304:1365-74.
- 95.Rodondi N, Newman AB, Vittinghoff E, De Rekeneire N, Satterfield S, Harris TB, et al. Subclinical hypothyroidism and the risk of heart failure, other cardiovascular events, and death. Arch Intern Med 2005;165:2460-6.
- 96.Roos A, Linn-Rasker SP, Van Domburg RT, Tijssen JP, Berghout A. The starting dose of levothyroxine in primary hypothyroidism treatment: a prospective, randomized, double-blind trial. Arch Intern Med 2005;165:1714-20.
- 97.Rosario PW. Natural history of subclinical hyperthyroidism in elderly patients with TSH between 0.1 and 0.4 mIU/l: a prospective study. Clin Endocrinol (Oxf) 2010;72:685-8.
- 98.Rubello D, Pozzan GB, Casara D, Girelli ME, Boccato S, Rigon F, et al. Natural course of subclinical hypothyroidism in Down’s syndrome: prospective study results and therapeutic considerations. J Endocrinol Invest 1995;18:35-40.
- 99.Saravanan P, Chau WF, Roberts N, Vedhara K, Greenwood R, Dayan CM. Psychological well-being in patients on ‘adequate’ doses of l-thyroxine: results of a large, controlled community-based questionnaire study. Clin Endocrinol (Oxf) 2002;57:577-85.
- 100.Schneider DL, Barrett-Connor EL, Morton DJ. Thyroid hormone use and bone mineral density in elderly women. Effects of estrogen. JAMA 1994;271:1245-9.
- 101.Schouten BJ, Brownlie BE, Frampton CM, Turner JG. Subclinical thyrotoxicosis in an outpatient population - predictors of outcome. Clin Endocrinol (Oxf) 2011;74:257-61.
- 102.Shahbazian HB, Sarvghadi F, Azizi F. Prevalence and characteristics of postpartum thyroid dysfunction in Tehran. Eur J Endocrinol 2001;145:397-401.
- 103.Slee PHThJ, Wiltink EHH. Levothyroxine hoeft niet half uur voor ontbijt. Pharmaceutisch Weekblad 2005;140:1288-9.
- 104.Soeters MR, Van Zeijl CJ, Boelen A, Kloos R, Saeed P, Vriesendorp TM, et al. Optimal management of Graves orbitopathy: a multidisciplinary approach. Neth J Med 2011;69:302-8.
- 105.Srikantia N, Rishi KS, Janaki MG, Bilimagga RS, Ponni A, Rajeev AG, et al. How common is hypothyroidism after external radiotherapy to neck in head and neck cancer patients? Indian J Med Paediatr Oncol 2011;32:143-8.
- 106.Stan MN, Bahn RS. Risk factors for development or deterioration of Graves’ ophthalmopathy. Thyroid 2010;20:777-83.
- 107.Stocker DJ, Burch HB. Thyroid cancer yield in patients with Graves’ disease. Minerva Endocrinol 2003;28:205-12.
- 108.Surks MI, Ortiz E, Daniels GH, Sawin CT, Col NF, Cobin RH, et al. Subclinical thyroid disease: scientific review and guidelines for diagnosis and management. JAMA 2004;291:228-38.
- 109.Surks MI, Sievert R. Drugs and thyroid function. N Engl J Med 1995;333:1688-94.
- 110.Tavintharan S, Sundram FX, Chew LS. Radioiodine (I-131) therapy and the incidence of hypothyroidism. Ann Acad Med Singapore 1997;26:128-31.
- 111.Tell R, Lundell G, Nilsson B, Sjodin H, Lewin F, Lewensohn R. Long-term incidence of hypothyroidism after radiotherapy in patients with head-and-neck cancer. Int J Radiat Oncol Biol Phys 2004;60:395-400.
- 112.Trip MD, Wiersinga W, Plomp TA. Incidence, predictability, and pathogenesis of amiodarone-induced thyrotoxicosis and hypothyroidism. Am J Med 1991;91:507-11.
- 113.Vadiveloo T, Donnan PT, Cochrane L, Leese GP. The Thyroid Epidemiology, Audit, and Research Study (TEARS): morbidity in patients with endogenous subclinical hyperthyroidism. J Clin Endocrinol Metab 2011a;96:1344-51.
- 114.Vadiveloo T, Donnan PT, Cochrane L, Leese GP. The Thyroid Epidemiology, Audit, and Research Study (TEARS): the natural history of endogenous subclinical hyperthyroidism. J Clin Endocrinol Metab 2011b;96:E1-E8.
- 115.Van Buren HCS, Colijn CG, Eimermann VM, De Gier JJ, Neutkens SWG. Commentaren medicatiebewaking 2012/2013. 27 ed. Houten: Health Base, 2012.
- 116.Van den Boogaard E, Vissenberg R, Land JA, Van Wely M, Van der Post JA, Goddijn M, et al. Significance of (sub)clinical thyroid dysfunction and thyroid autoimmunity before conception and in early pregnancy: a systematic review. Hum Reprod Update 2011;17:605-19.
- 117.Van der Heide D. Jodium en schildklierhormoon. In: Wiersinga WM, Krenning EP, editors. Schildklierziekten. Houten/Diegem: Bohn Stafleu Van Loghum, 1998.
- 118.Van der Linden MW, Westert GP, De Bakker DH, Schellevis FG. Tweede Nationale Studie naar ziekten en verrichtingen in de huisartspraktijk: klachten en aandoeningen in de bevolking en in de huisartspraktijk. Utrecht/Bilthoven: NIVEL/Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, 2004.
- 119.Vanderpump MP, Tunbridge WM, French JM, Appleton D, Bates D, Clark F, et al. The incidence of thyroid disorders in the community: a twenty-year follow-up of the Whickham Survey. Clin Endocrinol (Oxf) 1995;43:55-68.
- 120.Verburg FA, Luster M, Lassmann M, Reiners C. (131)I therapy in patients with benign thyroid disease does not conclusively lead to a higher risk of subsequent malignancies. Nuklearmedizin 2011;50:93-9.
- 121.Villar HC, Saconato H, Valente O, Atallah AN. Thyroid hormone replacement for subclinical hypothyroidism. Cochrane Database Syst Rev 2007;CD003419.
- 122.Volzke H, Schwahn C, Wallaschofski H, Dorr M. Review: The association of thyroid dysfunction with all-cause and circulatory mortality: is there a causal relationship? J Clin Endocrinol Metab 2007;92:2421-9.
- 123.Walsh JP, Ward LC, Burke V, Bhagat CI, Shiels L, Henley D, et al. Small changes in thyroxine dosage do not produce measurable changes in hypothyroid symptoms, well-being, or quality of life: results of a double-blind, randomized clinical trial. J Clin Endocrinol Metab 2006;91:2624-30.
- 124.Wekking EM, Appelhof BC, Fliers E, Schene AH, Huyser J, Tijssen JG, et al. Cognitive functioning and well-being in euthyroid patients on thyroxine replacement therapy for primary hypothyroidism. Eur J Endocrinol 2005;153:747-53.
- 125.Wiersinga WM. Geneesmiddelen bij schildklieraandoeningen. Ned Tijdschr Geneeskd 1986;130:2163-6.
- 126.Wiersinga WM. Schildklieraandoeningen als contra-indicatie. In: De Smet PAGM, Van Loenen AC, Offerhaus L, Van der Does E, editors. Medicatie begeleiding. Houten/Deurne: Bohn Stafleu Van Loghum, 1990.
- 127.Wiersinga WM. Propranolol and thyroid hormone metabolism. Thyroid 1991;1:273-7.
- 128.Wiersinga WM. Adult Hypothyroidism. http://www.thyroidmanager.org/Chapter 9.
- 129.Wiersinga WM, Corssmit EP, Boer K, Prummel MF. Tijdige herkenning en behandeling van zwangeren met hypothyreoïdie: het belang voor het kind. Ned Tijdschr Geneeskd 2001;145:713-6.
- 130.Wiersinga WM, Krenning EP. Hyperthyroidie. In: Wiersinga WM, Krenning EP, editors. Schildklierziekten. Houten/Diegem: Bohn Stafleu Van Loghum, 1998.
- 131.Wiest PW, Hartshorne MF, Inskip PD, Crooks LA, Vela BS, Telepak RJ, et al. Thyroid palpation versus high-resolution thyroid ultrasonography in the detection of nodules. J Ultrasound Med 1998;17:487-96.
- 132.Wizemann TM, Pardue M-L. Sex affects health. Exploring the biological contributions to human health. Does sex matter? Washington: Narional Academy Press, 2001.
- 133.Zulewski H, Muller B, Exer P, Miserez AR, Staub JJ. Estimation of tissue hypothyroidism by a new clinical score: evaluation of patients with various grades of hypothyroidism and controls. J Clin Endocrinol Metab 1997;82:771-6.
Reacties (1)
In het stroomschema Diagnostiek bij vermoeden van een schildklierfunctiestoornis luidt het blokje tweede van links op de onderste regel "Iatrogene hyperthyreoïdie" Mijns inziens moet dat HYPOthyreoïdie zijn
- Login om te reageren