Internettherapie voor insomnie vermindert ook depressieklachten

Inleiding

Zo’n 40% van de mensen die aan insomnie lijden, heeft ook een depressie.1 En omgekeerd ervaart de meerderheid van de patiënten met depressieklachten ook slaapproblemen.2 Er is steeds meer wetenschappelijk bewijs dat insomnie een rol speelt bij de ontwikkeling en instandhouding van een depressie. Mensen met insomnie hebben bijvoorbeeld een tweemaal zo grote kans op het ontwikkelen van een depressie als anderen.3 Wanneer iemand na een behandelde depressie slaapklachten houdt, is dit een belangrijke voorspeller van terugval.4

Het is bekend dat insomnie effectief te behandelen is met cognitieve gedragstherapie voor insomnie: CGT-I.5 De langetermijneffecten daarvan zijn gunstiger dan die van medicamenteuze behandeling en er zijn minder bijwerkingen.6 7 De NHG-Standaard Slaapproblemen en slaapmiddelen adviseert dan ook primair CGT-I.8 Er is veel vraag naar behandeling voor insomnie en er is een tekort aan therapeuten. Daarbij is het voor sommige patiënten lastig om face-to-face-therapie te volgen, bijvoorbeeld vanwege werk, reistijd of verminderde mobiliteit. Een online CGT-I-behandeling is daarom een interessant alternatief voor face-to-face gesprekstherapie – beide vormen zijn even effectief.9 10 Er zijn aanwijzingen dat ook depressieklachten (iets) afnemen na een slaapcursus.11 De onderzoeken die dit aantonen, hebben echter een aantal tekortkomingen: er zijn soms ook mensen geïncludeerd zonder depressieklachten of mensen met ernstiger depressieklachten werden uitgesloten van deelname.

Mensen met zowel insomnie als depressieklachten gaan op beide vlakken vooruit na online behandeling voor insomnie

Er is één onderzoek waarin specifiek werd gekeken naar het effect van online CGT-I op depressieklachten, en daarvan waren de resultaten positief.12 Ons onderzoek is een replicatie van dit onderzoek en richt zich op een bredere, via internet geworven steekproef van de algemene populatie.

Methode

Aan dit onderzoek kon iedereen deelnemen die zowel insomnie (volgens DSM-5) had als depressieklachten van op zijn minst matige ernst (Patient Health Questionnaire-9 score (PHQ-9) > 4) [figuur].13 De onderzoekers hebben de deelnemers geworven via insomnie.nl. Na aanmelding ontvingen alle potentiële deelnemers een screeningsvragenlijst op basis waarvan de onderzoekers hebben bepaald of ze in aanmerking kwamen voor deelname. Geïnteresseerden die voldeden aan de DSM-5-criteria [tabel1] en > 4 scoorden op de PHQ-9 vroegen zij om informed consent en randomiseerden zij vervolgens naar 1) directe online behandeling en slaapdagboek of 2) een slaapdagboek-controlegroep (deze mensen kregen behandeling na de nameting). Om de volgende redenen werden mensen uitgesloten van het onderzoek: slaapapneu, ernstige psychiatrische stoornissen, mensen die nachtdiensten draaiden en vrouwen die zwanger waren. Zie het originele Engelstalige artikel voor het onderzoeksontwerp.14 De primaire uitkomstmaat was de PHQ. Een multilevel-regressieanalyse bracht de binnen- en tussengroepseffecten in kaart. De grootte van het verschil in effect tussen de groepen (Cohen’s d) werd berekend door het verschil in de veranderscores van beide condities (pre-post) te delen door de standaardafwijking van de steekproef op de voormeting. Dit geeft een indicatie van het verschil in effecten.15

I-sleep-onlinebehandeling

De I-Sleep-onlinebehandeling (i-sleep.nl) bestaat uit vijf online sessies CGT-I [tabel2].16 Masterstudenten psychologie gaven deelnemers wekelijks online feedback en ondersteuning.

Resultaten

Kenmerken van de steekproef

Er deden 104 deelnemers (52 per groep) mee. De gemiddelde leeftijd was 45 jaar (sd = 12,3), 82% was vrouw en gemiddeld leden deelnemers 10 jaar aan insomnie (sd = 9,9). Depressieklachten werden gemeten met de Patient Health Questionnaire-9 (PHQ-9),13 insomnie met de Insomnia Severity Index.17

Behandelde deelnemers gingen zowel wat betreft depressieklachten (Cohen’s d-effectgrootte = 1,1) als insomnieklachten veel meer vooruit dan de onbehandelde groep (Cohen’s d-effectgrootte = 2,4; [tabel3] voor effectgroottes en [tabel4] voor de gemiddelden). Ongeveer tweederde van de deelnemers in de behandelingsgroep (64%) vertoonde na de behandelperiode (8 weken) een significante en klinisch relevante vooruitgang op insomnieklachten en eveneens 64% toonde deze vooruitgang wat betreft depressieklachten (respectievelijk gedefinieerd als een afname van 8 punten of meer op de insomnievragenlijst en 50% reductie op de PHQ-9). Voor de controlegroep lagen deze percentages respectievelijk op 9% en 30%. Na zes maanden bleef een aanzienlijk deel van de deelnemers aan de behandeling onder de klinische drempel voor depressie (56%) en insomnie (50%) [tabel5]. Deelnemers gaven het platform gemiddeld een 7,7 en de inhoud van de online behandeling een 7,9 (op een schaal van 1 tot 10).

Cohen’s d is een veelgebruikte maat en geeft het verschil in de verander-scores van beide condities (pre-post), gedeeld door de standaarddeviatie van de steekproef op de voormeting. Een Cohen’s d kan groot > 0,80), gemiddeld (rond 0,50) of klein (< 0,20) zijn.PHQ-9 = Patient Health Questionnaire-913, ISI = Insomnia Severity Index17

PHQ-9 = Patient Health Questionnaire-913, ISI = Insomnia Severity Index17, m = gemiddelde, sd = standaarddeviatie, FU = follow-up.* Acht weken na de voormeting

*Klinische drempel wanneer de PHQ-9 wordt ingezet als screener voor depressieve stoornis18†Milde depressiesymptomen13‡PHQ-9 afname van > 50% en een eindscore < 1013**Veelgebruikte klinische drempel van 10 op de ISI19††Een afname van 8 punten of meer wordt gezien als klinisch relevante vermindering.19

Online begeleiding kost minder tijd dan face-to-face therapie en maakt het mogelijk meer patiënten te helpen

Beschouwing

Wanneer patiënten bij de huisarts komen met insomnie én depressieklachten, is het geen slechte keuze om behandeling voor insomnie in te zetten. De introductie van poh-ggz in de huisartsenpraktijk biedt gelegenheid om dergelijke behandelingen onder begeleiding aan te bieden.16 Online behandelingen voor slapeloosheid zijn bij vele e-healthaanbieders, zoals therapieland.nl en karify.nl, beschikbaar. De I-Sleep-behandeling is momenteel ondergebracht bij minddistrict.com. Online begeleiding kost in verhouding tot face-to-face therapie veel minder tijd (ongeveer 5 tot 10 minuten per patiënt per I-Sleep-sessie) en maakt het mogelijk meer patiënten te helpen, die vanuit huis en op ieder moment aan de behandeling kunnen werken. Hierbij moeten we benadrukken dat de deelnemers aan dit onderzoek via internet specifiek naar behandeling zochten. Meer onderzoek naar de mogelijkheden voor en het effect van dergelijke behandelingen binnen de huisartsenpraktijk is nodig. Online behandeling voor insomnie onder begeleiding van de poh-ggz maakt behandeling volgens de NHG-richtlijnen makkelijker en kan zo de behandeling voor insomniepatiënten in de eerste lijn verbeteren.

Conclusie

In deze steekproef van de algemene populatie bleken depressieklachten sterk te verminderen als gevolg van een online behandeling voor slapeloosheid bij patiënten die aan beide aandoeningen lijden.