Rehabilitatie van chronisch-psychiatrische patiënten

De aanleiding voor het verschijnen van dit boekje is een landelijk congres over rehabilitatie van chronisch-psychiatrische patiënten van de centrale RINO-groep en het Altrecht in Utrecht op 12 april 2001. Er worden twee onderzoeksresultaten gepresenteerd en voortrekkers van verschillende benaderingen geven toelichting. De psychiater Jos Drôes behandelt het verschil tussen rehabilitatie en behandeling. Rehabilitatie is ‘mensen met psychiatrische beperkingen helpen beter te functioneren zodat ze met succes en naar tevredenheid kunnen wonen, werken, leren en sociale contacten hebben in de omgeving van hun keuze met zo min mogelijk professionele hulp’. Behandeling impliceert ook wel begrippen als zorg en bijstand, maar is nu toch vooral gericht op het bestrijden van symptomen en genezing van ziekte. Bij behandeling denken we aan resultaat op de korte termijn, bij rehabilitatie aan de begeleiding op de langere termijn. Het onderscheid lijkt veel op dat tussen care en cure. Rehabilitatie is meer dan revalidatie; het impliceert maatschappelijk herstel. Detlef Petry schrijft over de kloof tussen de professionele psychiatrische optiek en de ervaring en leefwereld van patiënten en familie. Bij rehabilitatie gaat het om een emancipatoire bejegening, waarbij mondigheid van patiënten wordt ontwikkeld en hun zelfgevoel hersteld. Maar werkt het ook in de praktijk, hebben patiënten er ook echt wat aan? Wilma Swildens en Albert van Keijzerswaard beschrijven een onderzoek naar de toepassing van de Individuele Rehabilitatiebenadering (IRB) bij een groep van 62 patiënten. Twee derde was opgenomen bij de start van het onderzoek. In ruim de helft (55%) van de gevallen was de diagnose schizofrenie, naast persoonlijkheidsstoornissen (13%), manische (11%) en neurotische depressies (13%). Het merendeel van de cliënten koos doelen op het gebied van wonen, dagbesteding en werk. Zij bereikten de meeste doelen en functioneerden beter met een hogere kwaliteit van leven. Maar de autonomie van cliënten nam niet toe en de arbeidssatisfactie van de maar liefst 26 IRB-begeleiders leverde gemengde uitkomsten op. Jeanette Pols en Hans Kroon vergeleken inhoud en vorm van rehabilitatie in de praktijk met langdurige zorg en begeleiding. Zij deden onderzoek in twee psychiatrische ziekenhuizen via participerende observatie en interviews. In ‘Zeeduin’ ging het om bevordering van autonomie van individuele cliënten door systematische begeleiding van verpleegkundigen. Maar de verpleegkundigen hadden ook zorgtaken, die niet vanzelfsprekend tot autonomie en verzelfstandiging leidden. Op ‘Heuvelzicht’ lag de nadruk op verandering van het netwerk waarin de cliënt moet functioneren. Problemen ontstaan wanneer er nauwelijks een netwerk bestaat. In beide situaties is voldoende personeel voor de begeleiding de crux. Rehabilitatie is ‘eerherstel’ en dat klinkt ideologisch: de psychiatrische patiënt zijn plaats in de maatschappij teruggeven. Eigenlijk is het een idealistisch geïnspireerde benadering van heel alledaagse en banale zaken.